Οι απαρχές του ελληνικού κράτους

Ο βασικός θεσμός τοπικής διοίκησης (και αυτοδιοίκησης) στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν αυτός της κοινότητας, η καταγωγή του οποίου ανάγεται στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μια κοινότητα περιελάμβανε ένα ή περισσότερα χωριά και είχε υπό την ευθύνη της, μεταξύ άλλων, την πληρωμή των φόρων στην κεντρική εξουσία και την κατανομή των χρεών στην τοπική κοινωνία.

Πολλές κοινότητες ανέπτυξαν υψηλό βαθμό αυτοδιοίκησης και απέβησαν σημαντικά κέντρα τοπικού πολιτισμού. Σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς, ο θεσμός αυτός συνέβαλε στη διατήρηση της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων κατά την περίοδο πριν από την Ελληνική Επανάσταση. Αμέσως έπειτα από την τελευταία, ωστόσο, οι ίδιες αυτές οι κοινότητες θεωρήθηκαν εμπόδια στην προσπάθεια δημιουργίας ενός ενιαίου και συμπαγούς εθνικού κράτους, λόγω του τοπικιστικού πνεύματος που είχε αναπτυχθεί σε πολλές από αυτές.

Σε μια πρώτη προσπάθεια διοικητικής διαίρεσης η ελληνική επικράτεια χωρίστηκε αρχικά σε επαρχίες, υπο-επαρχίες (ή ‘αντεπαρχίες’) πρώτης και δεύτερης τάξεως και κοινότητες. Έπαρχοι και κοινοτάρχες διορίζονταν από την κεντρική διοίκηση, αλλά ειδικά οι τελευταίοι επιλέγονταν από άτομα που πρότειναν οι τοπικές κοινωνίες. Το 1833 το οργανωτικό αυτό σχήμα ακυρώθηκε και επιχειρήθηκε η διαίρεση της χώρας σε νομούς (στην αρχή ήταν δέκα) και σε επαρχίες. Οι νομάρχες υπάγονταν στη γραμματεία (υπουργείο) των Εσωτερικών και διορίζονταν από αυτήν, όπως και όλα τα υπηρεσιακά στελέχη των νομαρχιών. Την ίδια χρονιά καταργήθηκαν οι κοινότητες που υπήρχαν ακόμα από την Τουρκοκρατία και οι οικισμοί τους συνενώθηκαν διοικητικά σε δήμους τριών διαφορετικών τάξεων μεγέθους, ανάλογα με τον πληθυσμό τους.

Οι δήμοι είχαν αρκετές αρμοδιότητες, όπως, για παράδειγμα, η στοιχειώδης εκπαίδευση (εξ ου και τα ‘δημοτικά’ σχολεία), η στρατολόγηση ή η τήρηση της τάξης, ενώ κάλυπταν τις ανάγκες τους με τοπικούς φόρους, άμεσους και έμμεσους. Τα δημοτικά συμβούλια εκλέγονταν από τις τοπικές κοινωνίες και στη συνέχεια ο δήμαρχος επιλεγόταν από το νομάρχη ή το βασιλιά μέσα από έναν κατάλογο υποψηφίων που προτεινόταν από το δημοτικό συμβούλιο. Είναι ενδιαφέρον ότι μέχρι το 1843 η Τοπική Αυτοδιοίκηση ήταν ο μόνος θεσμός που επέτρεπε την έκφραση της λαϊκής βούλησης μέσω εκλογών.

Το μοντέλο αυτό, το οποίο είχε ‘εισαχθεί’ από τη δυτική Ευρώπη, συνάντησε κάποια προβλήματα στην Ελλάδα, ειδικά σε σχέση με την ουσιαστική απουσία μιας εύπορης αστικής τάξης που θα αναλάμβανε αμισθί και ‘τιμής ένεκεν’ την τοπική διοίκηση. Σύντομα, οι θεσμοί της Τοπικής Αυτοδιοίκησης διαβρώθηκαν από τις ‘πελατειακές’ σχέσεις που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στα στελέχη της και την κεντρική διοίκηση.

Χρ.Τόμπρας

————————————
Πολλά στοιχεία έχουν αντληθεί από το βιβλίο Αποκέντρωση και Αυτοδιοίκηση, Διαπιστώσεις – Προτάσεις, Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Κοινωνίας, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2000.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ