Στα «παρασκήνια» του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

Αναπόσπαστο στοιχείο της ιστορίας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης είναι μια σειρά από «παρατράγουδα», που συνέβαιναν σχεδόν κάθε χρόνο, επί αρκετά χρόνια. Τον πρώτο καιρό πρωταγωνιστές σε αστείες -ή και όχι τόσο αστείες- ιστορίες ήταν οι συμμετέχοντες στο Φεστιβάλ, αργότερα ανέλαβε δράση το κοινό του εξώστη β’, ενώ πολλές φορές αφορμή αποτελούσαν οι αποφάσεις της κριτικής επιτροπής.

Ακόμα και οι διοργανωτές δεν παρέλειψαν κάποιες φορές να κάνουν κάποια λάθη, εξαιτίας των οποίων, σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις, δεν συνέβη το στοιχειώδες: να γίνει ευρέως γνωστή η έναρξη του Φεστιβάλ! Η πρώτη συμπίπτει με την πρώτη χρονιά του θεσμού, όταν υπό την πίεση του χρόνου και μέσα στο πλήθος των προετοιμασιών για τη διεξαγωγή του Φεστιβάλ, οι διοργανωτές ξέχασαν να το διαφημίσουν, δηλαδή να αναρτήσουν πανό και αφίσες για την μεγάλη εκδήλωση στην πόλη. Οι αφίσες τοιχοκολλήθηκαν μία ημέρα πριν από την τελετή της λήξης. Η δεύτερη περίπτωση ήταν το 1987, όταν το Φεστιβάλ επεκτάθηκε από μία σε δύο εβδομάδες. Η πρώτη εβδομάδα ήταν αφιερωμένη σε διάφορες εκδηλώσεις, αλλά αυτό που δεν είχε γίνει σαφές ήταν ότι η επίσημη έναρξη του διαγωνιστικού τμήματος θα γινόταν Κυριακή, και όχι Δευτέρα όπως συνήθως, με αποτέλεσμα να την χάσει το κοινό, αλλά και αρκετοί προσκεκλημένοι.

Χάπενινγκ από τον Τζέιμς Πάρις και άλλους συμμετέχοντες

Πάντως, τα αστεία περιστατικά στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου έχουν ταυτιστεί με τον πληθωρικό Ελληνοαμερικανό παραγωγό Τζέιμς Πάρις, που πάντα έβρισκε τρόπο να κάνει αισθητή την παρουσία του. Το 1963, διοργάνωσε δεξίωση για την ταινία του Ο αδελφός Άννα, κατά την οποία προσέφερε στους καλεσμένους ουίσκι, κόκα κόλα, πούρα Αβάνας και αμερικάνικα τσιγάρα, τα οποία είχε κάνει ειδική παραγγελία. Επίσης, την ημέρα της προβολής της ταινίας Της κακομοίρας έστειλε ένα πακέτο στο Ολύμπιον, με την ένδειξη: «Ο αδελφός Άννα στον Κώστα Χατζηχρήστο για να γίνει της κακομοίρας». Όταν ο πρωταγωνιστής και παραγωγός της ταινίας Κ.Χατζηχρήστος άνοιξε το πακέτο ξεπετάχτηκε μια κοπέλα με μαγιό και του προσέφερε μια ανθοδέσμη.

Το 1966 λίγο πριν την έναρξη της πολεμικής ταινίας του Τζ.Πάρις Ξεχασμένοι ήρωες, ένα τανκ εμφανίστηκε στην πλατεία του Λευκού Πύργου και από πίσω ένα πολυτελές κάμπριο αυτοκίνητο, στο οποίο επέβαιναν οι πρωταγωνιστές της ταινίας του και ο ίδιος. Η έκπληξή του για τους θεατές ήταν ένα πακέτο τσιγάρα, που βρήκαν στο κάθισμά τους. Επίσης, ο Τζ.Πάρις είχε «θεσμοθετήσει» τη διοργάνωση δεξίωσης στην οποία προσέφερε φασολάδα και δώρα σε προσκεκλημένους. Το 1973 η δεξίωσή του έληξε άδοξα, όταν ένας δημοσιογράφος τον κατηγόρησε ότι «τα παίρνει από τη Χούντα» και τον τάραξε τόσο που λιποθύμησε.

Γενικά, στις δεξιώσεις συνέβαιναν διάφορα περιστατικά. Για παράδειγμα, στην επίσημη δεξίωση την πρώτη χρονιά του Φεστιβάλ, τέθηκε σε πλειοδοσία ένας χορός με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και τυχερός ανακηρύχθηκε ο εφοπλιστής Μάριος Νομικός, που για να έχει αυτήν την τιμή προσέφερε 30.000 δραχμές. Όσον αφορά σε παρουσίες που ξεσήκωσαν προσκεκλημένους και κοινό αξίζει να σημειωθεί ότι το 1964 η νέα ηθοποιός Ελένη Ανουσάκη έκανε την εμφάνισή της ημιτόπλες και δήλωσε ότι δεν έχει ερωτική σχέση με τον Αντονι Κουήν, και ότι θα γυρίσει ταινία με τον Φρανκ Σινάτρα, καθώς και ότι το 1982 παρουσιάστηκε σε αίθουσα προβολής η τραβεστί Κάλλας, η οποία προσπάθησε να τραβήξει την προσοχή του κοινού, εξοργίζοντας τους κινηματογραφιστές, που της ζήτησαν να βγει από την αίθουσα γιατί γελοιοποιεί το Φεστιβάλ.

Πάντως, στο Φεστιβάλ υπήρχε παράδοση διαμαρτυριών και αποχωρήσεων από τους σκηνοθέτες, για διάφορες αιτίες. Η πιο αστεία ακούστηκε το 1962, από τον Γρηγόρη Γρηγορίου, ο οποίος αποχώρησε καταγγέλλοντας ότι ο πρόεδρος της ΔΕΘ, Γ.Γεωργιάδης, «προσκάλεσε στη δεξίωσή του μόνο ορισμένους καλλιτέχνες».

Στην πυρά η κριτική επιτροπή

Πάντως θύελλες διαμαρτυριών ξεσήκωναν, συνήθως, οι αποφάσεις της κριτικής επιτροπής. Το 1979 ο «πόλεμος» μεταξύ κριτικών και σκηνοθετών επισημοποιήθηκε, με ένα κείμενο – προκήρυξη που κυκλοφόρησε στο Φεστιβάλ και χαρακτήριζε τους κριτικούς «προκρούστες του ελληνικού κινηματογράφου». Στα πιο αξιοσημείωτα περιστατικά περιλαμβάνεται η μη απονομή των μισών βραβείων το 1980, που προκάλεσε πολλές αντιδράσεις, μεταξύ αυτών και του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, του Παύλου Τάσιου και του Νίκου Τζήμα, καθώς και η καταγγελία του Νίκου Ζερβού, το 1982, ότι μέλη της κριτικής επιτροπής είχαν ταχθεί υπέρ της ταινίας Ρόζα, του Χριστόφορου Χριστοφή, πριν καν την δουν.

Οι αποφάσεις που καλούνταν να πάρουν τα μέλη της κριτικής επιτροπής δεν ήταν εύκολες, και η θέση των προέδρων πρέπει να ήταν πολύ δύσκολη. Τουλάχιστον αυτό το συμπέρασμα προκύπτει από τον αιφνίδιο θάνατο από συγκοπή, την ώρα της συνεδρίασης, του προέδρου της κριτικής επιτροπής του 1979, Βάσου Φαληρέα, καθώς και από το ελαφρό έμφραγμα που υπέστη ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του 1986, Κλέαρχος Κονιτσιώτης, επίσης την ώρα της συνεδρίασης.

Γενικά, επικρατούσε η λογική του «μοιράσματος» των βραβείων σε διάφορες ταινίες, ώστε να μην μείνει κανένας παραπονεμένος. Η πιο αστεία απόφαση -προφανώς με αυτό το σκεπτικό- ελήφθη το 1970, όταν απενεμήθη το βραβείο Α’ ανδρικού ρόλου στον Νίκο Κούρκουλο, για την ταινία Αστραπόγιαννος, και το βραβείο Β’ ανδρικού ρόλου στον Ηλία Λογοθέτη, αν και πρωταγωνιστούσε στην ταινία Βαβυλωνία του Γιώργου Διζικιρίκη, γεγονός που ξεσήκωσε το κοινό του Φεστιβάλ.

Τα κατορθώματα του εξώστη β’

Οι θεατές, και ιδιαίτερα ο εξώστης β’, είχαν κατά καιρούς εκφράσει με έντονο τρόπο την αποδοκιμασία τους τόσο σε αποφάσεις της κριτικής επιτροπής, όσο και σε δημιουργούς, με ποικίλα αποτελέσματα: Το 1971, στην προβολή του ντοκιμαντέρ Ολύμπια του Αγγ. Λάμπρου (διάρκειας 56 λεπτών) οι αποδοκιμασίες ήταν τόσο έντονες, που για μοναδική φορά στην ιστορία του Φεστιβάλ, η προβολή διακόπηκε στη μέση.

Το 1972 η ταινία Οργισμένη Γενιά, του Γερ.Παπαδάτου, προκάλεσε τα ειρωνικά σχόλια του εξώστη β’ που φώναζε «Τόλης, Τόλης» και «θέλουμε τον Ξανθόπουλο» και αστειευόταν πάνω στους διαλόγους. Ένας θεατής των θεωρείων τους απάντησε «είστε αλήτες! Αν δεν σας αρέσει η ταινία να φύγετε», επακολούθησε πανδαιμόνιο, και τμήμα του κοινού αποχώρησε σε ένδειξη διαμαρτυρίας.

Το 1973 αποδοκιμάστηκε η ταινία Μεταμορφώσεις του Γ.Κόκκαλη, και αυτήν τη φορά αποχώρησε η κριτική επιτροπή από την αίθουσα, ενώ ορισμένοι θεατές κυνήγησαν τον πρόεδρο της προκριματικής επιτροπής, Γ.Μαρή, ζητώντας του εξηγήσεις γιατί «πέρασε» η ταινία. Το 1974, μεταξύ σοβαρών επεισοδίων που έλαβαν χώρα στη διάρκεια ενός φορτισμένου Φεστιβάλ, σημειώθηκε και μια νίκη του β’ εξώστη, που είχε συγκροτήσει επιτροπή θεατών, η οποία κατά την τελετή απονομής των βραβείων, αφού αποδοκίμασε τις αποφάσεις της επιτροπής ανέβηκε δια της βίας στη σκηνή και απένειμε τα βραβεία του κοινού, εν μέσω χειροκροτημάτων.

Δίκαια ή άδικα, τα γιουχαΐσματα του εξώστη β’ χαρακτηρίζονταν από χιούμορ. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα είναι το «ΖΖΖΟΥΜ, ΖΖΖΟΥΜ» του 1972 για την ταινία Τελευταία Άνοιξη, του Τ.Κανελλόπουλου, η οποία ενόχλησε λόγω της εμμονής του σκηνοθέτη να ζουμάρει, και το «Δοξόμπους, Δοξόμπους» από την ομώνυμη ταινία του Φ.Λαμπρινού, το οποίο ανακηρύχθηκε σε σύνθημα γενικής αποδοκιμασίας και ακούστηκε για όλες τις ταινίες που δεν άρεσαν στη διάρκεια του Φεστιβάλ του 1987.

Εντονότατες και καθόλου κόσμιες ήταν οι αποδοκιμασίες που συνόδευσαν την προβολή της ταινίας Αλληγορία του Κώστα Σφήκα, το 1986, οι οποίες ωστόσο δεν στάθηκαν επαρκείς ώστε να την διακόψουν. Η προβολή ολοκληρώθηκε κανονικά, έστω και αν λίγοι, μόνο, από όσους είχαν παραβρεθεί, θα μπορούσαν να πουν ότι είχαν καταφέρει να την παρακολουθήσουν.

Αποκορύφωμα των «παρεμβάσεων» του εξώστη β’, πάντως, ήταν το σκιάχτρο που κατέβασαν δεμένο με σκοινί κατά την διάρκεια της απονομής των βραβείων της διοργάνωσης της επόμενης χρονιάς, 1988. Συμβόλιζε, όπως πολλοί υπέθεσαν, το πτώμα του ελληνικού κινηματογράφου τον οποίο είχαν «σκοτώσει» οι διαγωνιζόμενοι καλλιτέχνες με τις ταινίες τους.

Με τον καιρό το «μένος» των θαμώνων του εξώστη β’ άρχισε να καταλαγιάζει, για να σβήσει εντελώς λίγο πριν την διεθνοποίηση του φεστιβάλ, το 1992.

Οι «Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη»

Η μη ψήφιση νομοσχεδίου για τον κινηματογράφο, τα πολλά προβλήματα στην παραγωγή ταινιών οδήγησαν μία ομάδα ανθρώπων του σινεμά (σκηνοθέτες, σεναριογράφους, ηθοποιούς) στην απόφαση να μποϊκοτάρουν το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Το 2009 αποφασίζουν να μη στείλουν τις ταινίες τους στο Φεστιβάλ, λέγοντας «ότι δεν θα στείλουν ούτε καρέ ελληνικής ταινίας στα Κρατικά Βραβεία και το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ως την ψήφιση νέου νόμου για τον ελληνικό κινηματογράφο».

Το 50ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου δεν θυμίζει και πολύ γιορτή, μιας και οι Έλληνες σκηνοθέτες που ανεβαίνουν τελικά Θεσσαλονίκη είναι μόλις εννέα.

Το μποϊκοτάζ αναστέλλεται όταν ψηφίζεται ο νόμος για τον κινηματογράφο και σύμφωνα με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβάλ, Δημήτρη Εϊπίδη, στόχος του Φεστιβάλ θα είναι πλέον να στηρίξει το ελληνικό σινεμά που διαγράφει λαμπρή πορεία σε διεθνή Φεστιβάλ. «Ήρθε η ώρα της Ελλάδας» τόνισε χαρακτηριστικά ο Δ.Εϊπίδης το 2011, λίγο πριν την 52η διοργάνωση.

Το 2011 τις συζητήσεις μονοπώλησαν οι γροθιές που φέρεται να έριξε ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης στον σεναριογράφο Αλέξανδρο Κακκαβά.

Λίγα χρόνια νωρίτερα, ο σκηνοθέτης είχε υψώσει κωλοδάχτυλο στο κοινό αλλά και στην κριτική επιτροπή επειδή του είχε δώσει δεύτερο κρατικό βραβείο για το Από Την Άκρη Της Πόλης (το πρώτο το είχε πάρει η ταινία Μια αιωνιότητα και μια μέρα του Θ.Αγγελόπουλου).

Ηλένα Κρητικού – Αγγελική Στελλάκη

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ