Η ιστορία του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Από τρεις φάσεις πέρασε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ξεκίνησε ως «Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου» (1960-1965), συνεχίστηκε ως Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου (1966-1991) και σήμερα αποτελεί Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου (1992-σήμερα).

Εκτός από Τέχνη, ο κινηματογράφος είναι και εμπορικό προϊόν. Υπό αυτό το πρίσμα, το υπουργείο Βιομηχανίας αποφάσισε το 1960 (με αφορμή τα 25 χρόνια Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης) να αναθέσει στη Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία «Τέχνη» τη διοργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων.

Αυτή ήταν η πρώτη μορφή του Φεστιβάλ, το οποίο ονομάστηκε Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου. Στην πρώτη διοργάνωση συμμετείχαν σκηνοθέτες όπως οι Νίκος Κούνδουρος, Ντίνος Κατσουρίδης, Γρηγόρης Γρηγορίου και Νίκος Τσιφώρος.

Τα «μικροπαράπονα» δεν λείπουν, φυσικά. Ήδη από την πρώτη χρονιά εκφράζονται αντιρρήσεις για το πώς επιλέγονται οι ταινίες που προκρίνονται, καθώς και για τα κριτήρια της βράβευσης. Η πρώτη διοργάνωση γίνεται, πάντως, με επιτυχία, ενώ το 1962 η Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου κατοχυρώνεται και τυπικά με νόμο του κράτους.

Κι ενώ ο ελληνικός κινηματογράφος σπάει ταμεία, η Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου προσπαθεί να διαμορφώσει ταυτότητα: ακροβατεί ανάμεσα στη διάθεση για εμπορικότητα και στην επιθυμία να μετασχηματιστεί σε τοπίο έκφρασης νεανικού προβληματισμού.

Το Φεστιβάλ αναζητά τον δρόμο του τα επόμενα χρόνια, μέχρι τον Απρίλιο του 1967 και την επιβολή της δικτατορίας.

Η νέα πολιτική κατάσταση αντικατοπτρίζεται και στο Φεστιβάλ. Στη διοργάνωση του 1967 προβάλλονται κυρίως ταινίες εμπορικού σινεμά. Μοναδική εξαίρεση οι Σιλλουέτες του Κωστή Ζώη.

Στο 9ο Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου προβάλλεται Η Εκπομπή, κινηματογραφικό ντεμπούτο του Θόδωρου Αγγελόπουλου (μετά το ημιτελές Forminx Story).

Φυσικά, λογοκρισία υπάρχει, ιδιαίτερα στην επιλογή των ταινιών. Ωστόσο, σιγά-σιγά αρχίζει να διαφαίνεται μια νέα εποχή για το ελληνικό σινεμά.

Η ταινία του Θ.Αγγελόπουλου, Αναπαράσταση επικρατεί στο 11ο Φεστιβάλ, του 1970. Η ταινία κερδίζει σειρά βραβείων ανάμεσα τους και αυτό της καλύτερης ταινίας. Και κάπως έτσι ξεκινά η περίοδος του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου.

Η επόμενη χρονιά επρόκειτο να είναι ταραχώδης. Η επιλογή των ταινιών προκαλεί την οργή του κοινού και το 12ο Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου ονομάζεται ως «φεστιβάλ της οργής». Η λογοκρισία της προκριματικής επιτροπής έχει και εδώ τον πρώτο λόγο. Εξαίρεση η Ευδοκία του Αλέξη Δαμιανού, η οποία, ωστόσο, αγνοείται, από πλευράς βραβείων. Αλλά και το Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση, καταφέρνει να ισορροπήσει ανάμεσα στην εμπορικότητα και την ποιότητα.

Τα εισιτήρια, όμως, που κόβουν οι ελληνικές ταινίες μειώνονται συνεχώς. Αυτό που ονομάζεται «εμπορικός κινηματογράφος» δεν υπάρχει πια στην Ελλάδα. Το Φεστιβάλ αποτελείται πλέον από άλλου τύπου ταινίες (αυτές που ονομάζονται φεστιβαλικές).

Η πτώση της Δικτατορίας το 1973 θα προκαλέσει μια έξαρση στην παραγωγή πολιτικών ταινιών.

Θεατές και σκηνοθέτες ζητούν την αλλαγή και στο ίδιο το Φεστιβάλ. Η διοργάνωση του 1974 θα είναι επεισοδιακή. Δημιουργοί και ο διάσημος εξώστης Β’ επιθυμούν αλλαγές στα βραβεία, την κριτική επιτροπή και το νομικό πλαίσιο για τον κινηματογράφο (πολλά χρόνια αργότερα, παρόμοιες αλλαγές θα ζητούσαν και οι Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη). Οι σκηνοθέτες αρνούνται να παραλάβουν τα βραβεία τους κατά την τελετή απονομής, μια απόφαση που ανακαλείται την επόμενη χρονιά.

Τα επόμενα χρόνια κάνουν στο Φεστιβάλ την εμφάνισή τους ταινίες δημιουργών. Αττίλας ’74 του Μιχάλη Κακογιάννη, Θίασος του Αγγελόπουλου, Χάππυ Ντέη του Βούλγαρη, Τα τραγούδια της Φωτιάς του Νίκου Κούνδουρου, το Μοντέλο του Κώστα Σφήκα και άλλες.

Το επόμενο διάστημα οι σκηνοθέτες επιχειρούν για ακόμα μία φορά να ισορροπήσουν ανάμεσα στο εμπορικό και το ποιοτικό σινεμά. Οι ταινίες με πολιτικά ή κοινωνικά θέματα εξακολουθούν να έχουν το πάνω χέρι. Παραδείγματα οι Τεμπέληδες της Εύφορης Κοιλάδας του Νίκου Παναγιωτόπουλου, Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί της Φρίντα Λιάππα, Οι απέναντι του Γιώργου Πανουσόπουλου.

Η Μελίνα Μερκούρη αναλαμβάνει υπουργός Πολιτισμού το 1982 και υπόσχεται χρηματοδότηση των ταινιών από το κράτος. Έναν χρόνο αργότερα αρχίζουν να απονέμονται και τα Κρατικά Βραβεία Ποιότητας. Ορισμένοι από τους σκηνοθέτες επιλέγουν να μην προβάλλουν τις ταινίες τους στο Φεστιβάλ (για παράδειγμα η Τώνια Μαρκετάκη με το Η Τιμή της Αγάπης και ο Γιώργος Τσερμπερόπουλος με τον Ξαφνικό Έρωτα).

Το 1984 κινηματογραφικό νομοσχέδιο δεν υπάρχει και οι σκηνοθέτες αποφασίζουν να μποϊκοτάρουν τον θεσμό, κάτι που αποφεύγεται με την υπόσχεση του υπουργείου Πολιτισμού ότι τα προβλήματα θα λυθούν μετά τη διεξαγωγή του Φεστιβάλ. Εκείνη τη χρονιά βραβείο καλύτερης ταινίας κερδίζει η Λούφα και Παραλλαγή του Νίκου Περράκη, η οποία σημειώνει μεγάλη εισπρακτική επιτυχία.

Νέος νόμος ψηφίζεται τελικά τον Απρίλιο του 1986. Αρχικά φαίνεται να επιλύνει κάποια προβλήματα, σύντομα, πάντως, διακρίνεται πως δημιουργούνται περισσότερα.

Μπορεί να εισέρχονται και άλλα τμήματα στο Φεστιβάλ, ωστόσο, ο Εξώστης Β’ είναι ο μεγάλος πρωταγωνιστής των επόμενων ετών. Στο 28ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου ταινίες αποδοκιμάζονται, ενώ το 1988 οι θεατές του Εξώστη κατεβάζουν ένα σκιάχτρο δεμένο με σκοινί, θέλοντας να κάνουν ένα σχόλιο για τον «θάνατο» -όπως πίστευαν- του ελληνικού σινεμά. Την ίδια χρονιά, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Θανάσης Ρεντζής, συγκρούεται με τα σωματεία και παραιτείται. Τη θέση του παίρνει ο Ανδρέας Τυρός, ο οποίος παραιτείται επίσης. Για να αποφευχθούν τα χειρότερα, τη διεύθυνση του Φεστιβάλ αναλαμβάνουν ο Γρηγόρης Δάναλης από την ΕΤΕΚΤ, ο Γιώργος Παπακώστας από την ΕΕΣ και ο Βασίλης Δημαρέλος αντιπρόεδρος του ΔΣ της ΔΕΘ.

Τα επόμενα χρόνια εξακολουθούν οι φωνές για το νομοθετικό πλαίσιο του κινηματογράφου, δημιουργοί αρνούνται να στείλουν τις ταινίες τους, ο Εξώστης Β’ συνεχίζει τις διαμαρτυρίες του, ενώ το 1991, ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής Πάνος Γλυκοφρύδης, παραιτείται διαφωνώντας με τις επιλογές της προκριματικής επιτροπής.

Από το 1991 διευθυντής της διοργάνωσης αναλαμβάνει ο Μισέλ Δημόπουλος ενώ το τμήμα Νέοι Ορίζοντες αναλαμβάνει ο Δημήτρης Εϊπίδης (που σήμερα είναι καλλιτεχνικός διευθυντής της οργάνωσης).

Το 32ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είναι ιστορικό, καθώς είναι το τελευταίο αποκλειστικά ελληνικό. Την επόμενη χρονιά αποκτά διεθνή χαρακτήρα.

Ο διεθνής χαρακτήρας με το Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα, και το τμήμα Νέοι Ορίζοντες, λειτουργεί ευεργετικά για την ενημέρωση του κοινού για τις ξένες κινηματογραφίες και για σκηνοθέτες άγνωστους έως τότε στην Ελλάδα.

Μια ακόμη στροφή ήταν όταν καταργήθηκε το ελληνικό διαγωνιστικό τμήμα και στη θέση του έγινε το Πανόραμα Ελληνικού Κινηματογράφου, αφού οι ελληνικές ταινίες διαγωνίζονταν στα Κρατικά Βραβεία.

Το 1997 θέση προέδρου αναλαμβάνει ο Θόδωρος Αγγελόπουλος.

Μετά το φεστιβάλ του 2004 ο Μισέλ Δημόπουλος αντικαθίσταται από τη Δέσποινα Μουζάκη, η οποία ακολουθεί μια πιο «λαμπερή» πορεία (η οποία αφήνει, όμως, το Φεστιβάλ χρεωμένο). Τη θέση του Θ.Αγγελόπουλου αναλαμβάνει ο Παντελής Βούλγαρης, ο οποίος, όμως, παραιτείται λίγους μήνες αργότερα για να αντικατασταθεί από τον Γιώργο Χωραφά.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται όταν το κίνημα «Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη», αντιδρώντας για την απουσία νομοσχεδίου για τον κινηματογράφο μποϊκοτάρουν το Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Με την ψήφιση του νόμου το μποϊκοτάζ αναστέλλεται και το 2011 οι ελληνικές ταινίες επιστρέφουν για τα καλά στη Θεσσαλονίκη.

Το 2009 καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ αναλαμβάνει ο Δημήτρης Εϊπίδης που στρέφει την προσοχή και πάλι στο ανεξάρτητο σινεμά.

Αγγελική Στελλάκη

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ