Ελληνικός πειραματισμός και Θ.Αγγελόπουλος στο 53ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου

Μία συζήτηση-φόρο τιμής στον Θόδωρο Αγγελόπουλο διοργάνωσε το 53ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Σε αυτήν μίλησαν συνεργάτες του σπουδαίου δημιουργού. Επαναληπτική προβολή για τις ταινίες της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη και The Boy, οι οποίες προσεγγίζουν περισσότερο καλλιτεχνική εγκατάσταση παρά μυθοπλασία.

Ένα ερωτικό τρίγωνο, μερικοί μετανάστες, μια προδοσία. Αυτά είναι τα συστατικά της ταινίας του Αυστριακού Φλόριαν Φλίκερ, Περνώντας σύνορα. Ο σκηνοθέτης μεταφέρει το θεατρικό Η διαβολογυναίκα του Καρλ Σένχερ στα σύνορα της Αυστρίας και στη σύγχρονη εποχή. Στα απομακρυσμένα βαλτοτόπια στις όχθες του ποταμού Μοράβα, ο Χανς και η Γιάνα δουλεύουν σε μια ταβέρνα, ενώ βοηθούν παράνομα μετανάστες να περάσουν τα σύνορα. Όλα αλλάζουν από τη στιγμή που μπαίνει στη ζωή τους ένας νεαρός στρατιώτης. Η ταινία διαθέτει πολύ καλή φωτογραφία και ενδιαφέρουσες ερμηνείες και δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι θεατές που θεώρησαν ότι πρόκειται για μια από τις καλές στιγμές του Φεστιβάλ. Παρ΄ όλα αυτά τα κίνητρα των ηρώων δεν γίνονται ποτέ ξεκάθαρα, καθώς αυτοί κινούνται σε σκοτεινά μονοπάτια της ηθικής.

Τόσο το The Capsule της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη, όσο και το Χιγκίτα του The Boy (Αλέξανδρου Βούλγαρη) είναι δύο ταινίες που προσεγγίζουν περισσότερο μια καλλιτεχνική εγκατάσταση, παρά τη μυθοπλασία.

Το The Capsule, άλλωστε, είναι αποτέλεσμα ανάθεσης από το ίδρυμα ΔΕΣΤΕ και έχει ως θέμα του τη σχέση ανάμεσα στη μόδα και την τέχνη. Η μόδα είναι φυσικά παρούσα στο 35 λεπτών φιλμ της Τσαγγάρη, το οποίο προβλήθηκε και στις ΗΠΑ ως 3D εγκατάσταση στο κατάστημα Barney’s στη Νέα Υόρκη. Η δημιουργός ασχολείται με το γυναικείο φύλο και το The Capsule –αν και δεν μπορεί να κριθεί με τους όρους μιας οποιασδήποτε άλλης ταινίας μεγάλου μήκους- έχει ενδιαφέρον τόσο από εικαστική πλευρά, όσο και από θεματική. Κι αυτό γιατί παρά τη μικρή διάρκεια της ταινίας, η Τσαγγάρη καταφέρνει να δημιουργήσει μια μυστηριακή και μυστικιστική ατμόσφαιρα. Στο The Capsule κάνουν την εμφάνισή τους δράκοι, κατσίκες, άλλα και περίτεχνα χτενίσματα, την ώρα που μια άχρονη γυναικεία παρουσία υποβάλει ορισμένα κορίτσια σε πλήθος δοκιμασιών, με άγνωστα αποτελέσματα. Εντυπωσιακά και τα εφέ της ταινίας, όπως και η φωτογραφία.

Στο Χιγκίτα ο The Boy παρουσιάζει μια εναλλακτική Ελλάδα, η οποία υπάρχει ως νησί, στην οποία κυριαρχεί μια πατρική φιγούρα που λειτουργεί ως αφέντης και δυνάστης. Μοιάζει με ένα μάλλον αποτυχημένο πείραμα, αν και όπως εξήγησε ο ίδιος ο δημιουργός μετά την προβολή, δεν το θεωρεί πειραματικό σινεμά. Αν και το –μελλοντολογικού προσανατολισμού- κείμενο παρουσιάζει ενδιαφέρον, ο The Boy φτιάχνει μια κουραστική ταινία (μία μονότονη ανδρική φωνή ακούγεται η ίδια για ανδρικούς και γυναικείους ρόλους, την ώρα που περνούν από την οθόνη θολές φιγούρες και έντονα κοντράστ). Η επιμονή στην ερωτική φρασεολογία μάλλον γέλιο και αποχωρήσεις προκάλεσε, παρά ενίσχυσε την αλληγορία που πιθανώς είχε στο μυαλό του ο The Boy, για την σύγχρονη Ελλάδα που νοσεί.

Αφιέρωμα στον Θ.Αγγελόπουλο

Παράλληλα, την Πέμπτη πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης και η ανοιχτή συζήτηση με τίτλο «Μιλώντας για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο», στο πλαίσιο του αφιερώματος του 53ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στο έργο του σκηνοθέτη. Στη συζήτηση συμμετείχαν στενοί φίλοι και συνεργάτες του σπουδαίου δημιουργού: η συνθέτρια Ελένη Καραΐνδρου, η σκηνοθέτιδα Μαργαρίτα Μαντά, ο φωτογράφος Δημήτρης Σοφικίτης, ο σκηνογράφος Γιώργος Ζιάκας, καθώς και οι ηθοποιοί Εύα Κοταμανίδου και Όμερο Αντονούτι. Τη συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος και κριτικός κινηματογράφου Μαρία Κατσουνάκη.

«Ήμουν φίλος του Θόδωρου για σχεδόν πενήντα χρόνια» είπε ο Δημήτρης Εϊπίδης. «Τον γνώρισα με την πρώτη προβολή του Θιάσου στο Βερολίνο, αν δεν κάνω λάθος. Η προβολή ήταν βραδινή, ξεκίνησε κατά τις εννιά – δέκα το βράδυ κι όταν βγήκαμε από την αίθουσα μετά από συζήτηση, με το ενθουσιασμένο κοινό και με εμάς τους Έλληνες σε κατάσταση παροξυσμού, είχε ανατείλει ο ήλιος πλέον. Ήταν μια ηλιόλουστη μέρα στο Βερολίνο. Έχω αγαπήσει το έργο του, με έχει επηρεάσει».

Πριν παραχωρήσει το λόγο στους συνεργάτες του σκηνοθέτη, η κα. Κατσουνάκη κατέθεσε την προσωπική της εμπειρία από τη γνωριμία της με εκείνον. «Τον συνάντησα για πρώτη φορά στα γυρίσματα του Μελισσοκόμου για μια συνέντευξη. Είχε ως μότο τους στίχους του Σεφέρη: ‘’Να μιλήσει απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη’’. Είχε ως τίτλο τη διευκρίνιση που είχε κάνει ο ίδιος ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ότι όταν λέμε απλά δεν εννοούμε απλοϊκά, αλλά λιτότητα και οικονομία στα εκφραστικά γλωσσικά μέσα. Έκτοτε, ακολούθησαν πολλές συναντήσεις, συνεντεύξεις, ρεπορτάζ από γυρίσματά του. Είκοσι έξι χρόνια αργότερα θα διαφωνήσω μαζί του. Δεν ξέρω αν κατέκτησε τη λιτότητα, ξέρω όμως ότι αυτός ο κατά συνείδηση αριστερός, ο μαχητής του κινηματογράφου όπως τον είχε χαρακτηρίσει η Le Monde, είχε γίνει τα τελευταία χρόνια πιο άμεσος, πιο εξομολογητικός, ίσως πιο μελαγχολικός αλλά πάντως πολύ πιο επίμονος, ανθεκτικός και πεισματάρης. Δεν δάκρυζαν μόνο οι ήρωές του, αλλά δάκρυζε και ο ίδιος. Έτσι θα τον θυμάμαι, να γνέφει από τη Σκόνη του Χρόνου με ένα χέρι υψωμένο χωρίς να είναι αποχαιρετισμός. Μπορεί ένας απλός χαιρετισμός, ίσως και καλωσόρισμα».

Οι συνεργάτες του σκηνοθέτη θυμήθηκαν στιγμές από την κοινή τους πορεία. Η ηθοποιός Εύα Κοταμανίδου, η οποία πρωτογνωρίστηκε με το σκηνοθέτη στο Θίασο, είπε: «Η πρώτη γνωριμία μας ήταν το καλοκαίρι του 1973, όταν πήρα ένα τηλεφώνημα να περάσω από το μικρό γραφείο του στην Αριστοτέλους για να με δει για μια ταινία. Ετοίμαζε τότε το Θίασο και έψαχνε ηθοποιούς. Η πρώτη μας επαφή ήταν συγκλονιστική. Μιλήσαμε, με τράβηξε κάποιος συνεργάτης του φωτογραφίες και μου είπε ότι θα με πάρει τηλέφωνο για να μου πει το τελικό ‘’εντάξει’’, οπότε καταλαβαίνετε την απογείωση που ένιωθα. Το πρώτο μας γύρισμα ήταν στην πλατεία της Καρδίτσας. Μετά ήρθε το Πολυτεχνείο και σταματάνε τα πάντα. Ξαναρχίσαμε στην πιο σκληρή περίοδο, της χούντας επί Ιωαννίδη. Τα γυρίσματα κράτησαν σχεδόν δύο χρόνια. Όταν ξεκίνησε ο Θίασος την περίοδο της χούντας, κανείς από μας τους ηθοποιούς δεν ήξερε τι ταινία γυρίζαμε, ποιο είναι το σενάριο, ούτε τι ρόλο είχαμε. Ήταν δύσκολες εποχές και ο Θόδωρος δεν ήξερε ποιοι είμαστε. Γυρίζαμε πλάνα μακριά και αποστασιοποιημένα και όταν άρχισε να μας γνωρίζει, μια μέρα στο ξενοδοχείο στα Γιάννενα μας κάλεσε όλους στο δωμάτιό του και μας διηγήθηκε το σενάριο».

Στη συνέχεια της συζήτησης, το λόγο πήρε ο Γιώργος Ζιάκας και συγκινημένος μίλησε για την τελευταία φορά που είδε το σκηνοθέτη: «Ήταν μισή ώρα πριν φύγει, στο ντεκόρ της Άλλης θάλασσας, όπου βρέθηκα για να ντύσω τους δύο οδηγούς του μοιραίου πλάνου. Ο Θόδωρος ήθελε πάντα τους φίλους και συνεργάτες κοντά του, ήθελε την επιβεβαίωσή μας στο τέλος του πλάνου. Όταν ήταν ευχαριστημένος με το πλάνο, πετούσε ένα γενικό ‘’Στοπ!’’ κι έκανε και ένα πηδηματάκι. Μπαίνω να τον βρω λοιπόν και μου λέει «Σαν τα μάραθα» κι εγώ τον ρωτώ «Δεν βαρέθηκες να με βλέπεις και χθες και προχθές;’’. Ήταν πολύ χαρούμενος εκείνη τη μέρα. Έφυγε πραγματικά χαρούμενος, κατεβαίνοντας -σχεδόν τρέχοντας τη σκάλα- και σε μισή ώρα «έφυγε».

«Έχω κάνει μαζί του οκτώ ταινίες, οκτώ καταπληκτικά ταξίδια αλλά κάθε φορά όταν ξεκινούσα ένιωθα ότι ήταν η πρώτη φορά, η ίδια ταραχή, το ίδιο άγγιγμα. Σαν γιορτή. Είχαμε κάτι τελετουργικό, το δικό μας κώδικα» είπε η συνθέτης Ελένη Καραΐνδρου.

Κλείνοντας τη συζήτηση η κα Κατσουνάκη παρέθεσε μία φράση του Θόδωρου Αγγελόπουλου που της είχε εμπιστευθεί λίγους μήνες μετά το θάνατο του δημιουργού, η Μαργαρίτα Μαντά: «Δεν εγκαταλείπουμε, συνεχίζουμε».

Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του αφιερώματος στον Θ.Αγγελόπουλο που πραγματοποιεί το Φεστιβάλ.

Αγγελική Στελλάκη

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ