ΠΑΣΟΚ

Η ριζοσπαστική ιδρυτική διακήρυξη του κινήματος, η «3η του Σεπτέμβρη», που ένωσε μέλη του ΠΑΚ, της Δημοκρατικής Αμυνας και πολλά στελέχη της Ένωσης Κέντρου, δεν άφηνε καμία αμφιβολία ότι το ΠΑΣΟΚ έμπαινε δυναμικά στην πολιτική ζωή της χώρας.

Έτσι, με τον Ανδρέα Παπανδρέου το ΠΑΣΟΚ παίρνει τα βάπτισμα του πυρός στην πρώτη μεταδικτατορική εκλογική αναμέτρηση του Νοεμβρίου του 1974. Συγκεντρώνει ποσοστό 13,5% και εκλέγει 15 βουλευτές. Τρία μόλις χρόνια αργότερα και μετά από σκληρές αναμετρήσεις στο εσωτερικό του κόμματος που οδηγούν σε διαγραφές και απομακρύνσεις πολλών στελεχών (Νίκος Κωνσταντόπουλος, Σάκης Καράγιωργας, Πέτρος Ευθυμίου, Αγγέλα Κοκκόλα, Μελίνα Μερκούρη, κ.ά.), στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1977 το ΠΑΣΟΚ κατορθώνει και διπλασιάζει το ποσοστό του. Συγκεντρώνει ποσοστό 25,3% και εκλέγει 93 βουλευτές. Ο δρόμος για την εξουσία έχει ανοίξει.

Ενώ η χώρα κάνει τα πρώτα της βήματα στην ΕΟΚ, το ΠΑΣΟΚ με τη Διακήρυξη της Κυβερνητικής Πολιτικής, το πρόγραμμα που ονομάστηκε Συμβόλαιο με το Λαό, κερδίζει τις εκλογές του Οκτωβρίου του 1981. Ο Ανδρέας Παπανδρέου γίνεται πρωθυπουργός της «Αλλαγής» με μια κοινοβουλευτική ομάδα, που απαρτίζεται από 173 μέλη (ποσοστό 48%).

Τα χρόνια που ακολουθούν είναι έντονα πολιτικά. Οι συγκρούσεις του Ανδρέα Παπανδρέου με τους πολιτικούς του αντιπάλους, τον Ευάγγελο Αβέρωφ και τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, θα μείνουν στην ιστορία. Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης της εσωκομματικής κριτικής που δέχεται, ο Παπανδρέου κηρύσσει το πρώτο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το Μάιο του 1984, από το οποίο εκλέγεται πρόεδρος του κινήματος πανηγυρικά.

Η προσωπικότητα και οι αιφνιδιαστικές πολλές φορές αποφάσεις του αρχηγού του κινήματος άφησαν το σημάδι τους στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εκλογή του Χρήστου Σαρτζετάκη στην Προεδρία της Δημοκρατίας τον Μάρτιο του 1985, την ώρα που όλοι ανέμεναν με βεβαιότητα την ανανέωση της θητείας του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Τρεις μήνες αργότερα, τον Ιούνιο, το ΠΑΣΟΚ κερδίζει για δεύτερη φορά τις εκλογές με ποσοστό 45% και 161 έδρες. Η δεύτερη τετραετία, όμως, θα σημάνει την έναρξη μιας μεγάλης κρίσης τόσο για το ΠΑΣΟΚ και τον Ανδρέα Παπανδρέου προσωπικά, όσο και για την Ελλάδα.

Τον Οκτώβριο του 1988 η χώρα συγκλονίζεται από τις αποκαλύψεις για το σκάνδαλο Κοσκωτά, του επιχειρηματία που αγόρασε την Τράπεζα Κρήτης και τον Ολυμπιακό και κατάφερε να ελέγξει τα ελληνικά ΜΜΕ με τρεις εφημερίδες, πέντε περιοδικά, ένα τηλεοπτικό κανάλι και έναν ραδιοφωνικό σταθμό. Ένα μήνα νωρίτερα, τον Σεπτέμβριο, ο Ανδρέας Παπανδρέου υτποβάλλεται σε εγχείριση καρδιάς στο Χέρφιλντ του Λονδίνου. Η κατάστασή του προκαλεί μεγάλη ανησυχία σε κυβέρνηση και κόμμα. Κατά την επάνοδό του, μετά την περιπέτεια της υγείας του, ο κόσμος τού επιφύλαξε ενθουσιώδη υποδοχή, αν και η γνωστή κίνηση από τη σκάλα του αεροπλάνου προς τη Δήμητρα Λιάνη προκαλεί πανελλήνια αμηχανία.

Οι δύσκολες μέρες συνεχίζονται. Στις εκλογές του Ιουνίου το ΠΑΣΟΚ έρχεται δεύτερο κόμμα (ποσοστά 39% και 125 βουλευτές). Η κυβέρνηση συνασπισμού που σχηματίζεται με πρωθυπουργό τον Τζαννή Τζαννετάκη και σύνθημα την «Κάθαρση» παραπέμπει τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον Μένιο Κουτσόγιωργα, τον Γιώργο Πέτσο, τον Δημήτρη Τσοβόλα και τον Παναγιώτη Ρουμελιώτη στο Ειδικό Δικαστήριο για το σκάνδαλο Κοσκωτά. Η Δίκη του Αιώνα, όπως ονομάστηκε, ξεκίνησε το 1991 και αποδείχτηκε μοιραία για τον Μένιο Κουτσόγιωρα. Ο πολύ στενός συνεργάτη του Ανδρέα Παπανδρέου και υπουργός των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ δεν άντεξε την ένταση της δίκης και με τη φράση «Δεν είμαι σε θέση, κύριε πρόεδρε…» κατέρρευσε μπροστά στα μάτια των δικαστών και των τηλεθεατών (ήταν η πρώτη δίκη που μεταδόθηκε ζωντανά από την τηλεόραση στην Ελλάδα), στις 11 Απριλίου 1991. Οκτώ μέρες αργότερα εξέπνευσε.

Τελικώς, η απόφαση του Ειδικού Δικαστηρίου ανακοινώθηκε στις 17 Ιανουαρίου 1992 και αθώωσε τον Ανδρέα Παπανδρέου από όλες τις κατηγορίες. Παράλληλα, σταμάτησε και η εις βάρος του δίωξη για τις τηλεφωνικές υποκλοπές.

Στο μεταξύ, το ΠΑΣΟΚ έχει χάσει άλλες δύο εκλογικές αναμετρήσεις, αυτή του Νοεμβρίου του 1989, που έδωσε την Οικουμενική Κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ξενοφώντα Ζολώτα και αυτή του Απριλίου του 1990, όταν η ΝΔ κέρδισε τις εκλογές και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ορκίστηκε πρωθυπουργός.

Το Σεπτέμβριο του 1990 διεξάγεται το 2ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, το οποίο εκλέγει και πάλι ομόφωνα τον Ανδρέα Παπανδρέου στη θέση του προέδρου. Παράλληλα, θεσπίζεται για πρώτη φορά η θέση του γενικού γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής, στην οποία εκλέγεται, στη «Σύνοδο του Πεντελικού», ο Ακης Τσοχατζόπουλος.

Τρία χρόνια αργότερα, η κυβέρνηση Μητσοτάκη χάνει την πλειοψηφία στη Βουλή και προκηρύσσονται εκλογές τον Οκτώβριο του 1993. Το ΠΑΣΟΚ κερδίζει με ποσοστό 47% και ο Ανδρέας Παπανδρέου γίνεται πάλι πρωθυπουργός.

Αυτή τη φορά, πέρα από την κριτική για την κυβέρνησή του, θα έρθει αντιμέτωπος και με την σκληρή πολλές φορές κριτική για την προσωπική του ζωή, αφού από το 1989 είναι πλέον παντρεμένος με τη Δήμητρα Λιάνη. Ωστόσο, στο 3ο συνέδριο του κινήματος τον Απρίλιο του 1994 βγαίνει και πάλι νικητής, αν και οι φωνές που τον καλούν να δώσει λύση στο πρόβλημα διαδοχής στο ΠΑΣΟΚ έχουν πληθύνει.

Το ΠΑΣΟΚ εισέρχεται σε νέα κρίση το 1995 αφενός με την αποχώρηση του Δημήτρη Τσοβόλα και τη δημιουργία του ΔΗΚΚΙ, αφετέρου με τα νέα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει ο πρόεδρός του. Ο Ανδρέας Παπανδρέου εισάγεται στο Ωνάσειο στις 20 Νοεμβρίου και δίνει σκληρή μάχη για να κρατηθεί στη ζωή. Στις 17 Ιανουαρίου 1996, αφού η κατάσταση της υγείας του έχει σταθεροποιηθεί, υπογράφει την επιστολή παραίτησής του από την πρωθυπουργία στο κρεβάτι του Ωνασείου.

Στις 18 Ιανουαρίου 1996 η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ εκλέγει νέο πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη, ανοίγοντας ένα νέο μεγάλο κεφάλαιο για το κίνημα.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου εξέρχεται του Ωνασείου στις 21 Μαρτίου 1996. Επιστρέφει στο σπίτι του στην Εκάλη, όπου έχει καθημερινές συνομιλίες με στενούς συνεργάτες του, τον Αντώνη Λιβάνη, τον Τηλέμαχο Χυτήρη και τον Νίκο Αθανασάκη. Τα ξημερώματα της 23ης Ιουνίου, μετά την τελευταία συνεργασία με τα στελέχη για τη διοργάνωση του 4ου συνεδρίου του κινήματος, ο Ανδρέας Παπανδρέου πεθαίνει.

Η κηδεία του γίνεται έπειτα από τριήμερη έκθεσή του σε λαϊκό προσκύνημα στη Μητρόπολη, όπου συρρέουν χιλιάδες Έλληνες.

Το 4ο συνέδριο, που καλείται να εκλέξει νέο πρόεδρο, πραγματοποιείται λίγες ημέρες μετά τον θάνατο του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ και, όπως είναι φυσικό, διεξάγεται σε βαρύ κλίμα. Στην αναμέτρηση των στελεχών για τη θέση του προέδρου, ο Κώστας Σημίτης αναδεικνύεται νικητής. Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη αυτή έπαιξε και η τοποθέτηση του Γιώργου Παπανδρέου υπέρ του Κ.Σημίτη, ο οποίος είχε διαμηνύσει ότι εάν δεν εκλεγόταν αρχηγός του κόμματος, θα ήταν υποχρεωμένος να παραιτηθεί και από τη θέση του πρωθυπουργού.

Με τον Κώστα Σημίτη αρχηγό, το ΠΑΣΟΚ κερδίζει άλλες δύο εκλογικές αναμετρήσεις, αυτές του Ιουνίου του 1996 (ποσοστό 41,5%), που προκηρύχτηκαν αιφνιδιαστικά, και αυτές του Απριλίου του 2000 (ποσοστό 43,79% και 158 έδρες).

Στο μεταξύ, ο Κώστας Σημίτης επανεξελέγη στη θέση του προέδρου στο 5ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, τον Μάρτιο του 1999.

Ο κύκλος του δεύτερου προέδρου του κινήματος και ταυτόχρονα του μακροβιότερου πρωθυπουργού της Ελλάδας έκλεισε στο έκτακτο συνέδριο του Φεβρουαρίου, που εξέλεξε τον Γιώργο Παπανδρέου στη θέση του αρχηγού, ο οποίος ανέλαβε το βάρος της δύσκολης αναμέτρησης στις εκλογές της 7ης Μαρτίου.

Ο Γιώργος Παπανδρέου πήρε το χρίσμα του υποψήφιου προέδρου του ΠΑΣΟΚ σε συνάντηση που είχε ανήμερα των Φώτων, στις 6/1, με τον Κώστα Σημίτη, στην πρωθυπουργική κατοικία της οδού Αναγνωστοπούλου. Οι διαδικασίες κινήθηκαν ταχύτατα με έντονο το στοιχείο του αιφνιδιασμού («επικοινωνιακή καταιγίδα» το ονόμασε η αντιπολίτευση).

Μετά την εκλογή ήττα το 2004 και την κακή επίδοση στις Ευρωεκλογές, ο Γιώργος Παπανδρέου έθεσε ως στόχο την ανασύνταξη του κόμματος και την ανανέωση των οργανωτικών δομών πάνω σε διαφορετικά πρότυπα.

Στο εσωκομματικό πεδίο, ο Γ.Παπανδρέου αντιμετώπισε με διαγραφές περιπτώσεις διαφωνιών από υψηλόβαθμά στελέχη που είχαν διατελέσει και υπουργοί στις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ.

Ο Γιώργος Παπανδρέου πήρε το χρίσμα του υποψήφιου προέδρου του ΠΑΣΟΚ σε συνάντηση που είχε ανήμερα των Φώτων, το 2004, με τον Κώστα Σημίτη, στην πρωθυπουργική κατοικία της οδού Αναγνωστοπούλου. Οι διαδικασίες κινήθηκαν ταχύτατα με έντονο το στοιχείο του αιφνιδιασμού («επικοινωνιακή καταιγίδα» το ονόμασε η αντιπολίτευση).

Μετά την εκλογική ήττα του 2004 και την κακή επίδοση στις Ευρωεκλογές, ο Γιώργος Παπανδρέου έθεσε ως στόχο την ανασύνταξη του κόμματος και την ανανέωση των οργανωτικών δομών πάνω σε διαφορετικά πρότυπα. Στο εσωκομματικό πεδίο, ο Γ.Παπανδρέου αντιμετώπισε με διαγραφές περιπτώσεις διαφωνιών από υψηλόβαθμα στελέχη που είχαν διατελέσει ακόμη και υπουργοί σε προηγούμενες κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ.

Τόσο για το κόμμα, όσο και για τον αρχηγό του, οι δημοτικές εκλογές ήταν ένα κρίσιμο τεστ. Το ΠΑΣΟΚ γενικά κινήθηκε κοντά στους στόχους που είχε θέσει. Στο αμέσως επόμενο διάστημα άρχισε να πιέζει την κυβέρνηση να προκηρύξει πρόωρες εκλογές. Σε αρνητικό κλίμα για τη ΝΔ, οι κάλπες στήθηκαν τελικά στις 16 Σεπτεμβρίου του 2007.

Το ΠΑΣΟΚ βγαίνει ηττημένο από τις κάλπες με διαφορά 3,74%, καταφέρνοντας μόνο να περιορίσει το κυβερνών κόμμα σε μία ισχνή κοινοβουλευτική πλειοψηφία των 152 εδρών. Ήταν η δεύτερη ήττα του κόμματος σε εθνικές εκλογές υπό την ηγεσία του Γ.Παπανδρέου, γεγονός που ανάβει τη σπίθα της αμφισβήτησης και προκαλεί την έναρξη μιας μακράς εσωκομματικής περιπέτειας.

Μετά το αρχικό μούδιασμα, και αισθανόμενος την εσωτερική αμφισβήτηση, ο Γ.Παπανδρέου ανακοινώνει ότι θα ζητήσει την ανανέωση της εντολής στο πρόσωπό του. Αμέσως μετά, ένα εκ των κορυφαίων στελεχών του Κινήματος, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ανακοινώνει από το Ζάππειο Μέγαρο την πρόθεσή του να διεκδικήσει και αυτός την προεδρία του ΠΑΣΟΚ.

Ήταν η απαρχή ενός θυελλώδους διμήνου εσωκομματικών συγκρούσεων που έφτασαν στο σημείο της πόλωσης και προκάλεσαν σοβαρούς τριγμούς, θέτοντας σε κίνδυνο την ενότητα του ΠΑΣΟΚ. Στα απόνερα της διαμάχης αυτής ήταν η διάρρηξη των ήδη τεταμένων σχέσεων της ηγεσίας του κόμματος με στελέχη των προηγούμενων κυβερνήσεων του Κινήματος και τον πρώην πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη.

Ο Γ.Παπανδρέου επανεξελέγη την 11η Νοεμβρίου του 2007 με 55,57% επικρατώντας των συνυποψηφίων του Ευάγγελου Βενιζέλου και Κώστα Σκανδαλίδη. Με ανανεωμένη εντολή και ξεκάθαρο, πλέον, το εσωκομματικό τοπίο, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ χαρακτηρίζει την 11η Νοεμβρίου «πρώτη ημέρα μιας νέας συμφωνίας για μια νέα αρχή και μια νέα νικηφόρα πορεία».

Σταθμό στην πορεία αυτή αποτέλεσαν οι Ευρωεκλογές της 7ης Ιουνίου 2009, οι οποίες -για πρώτη φορά έπειτα από πεντέμισι χρόνια- αναδεικνύουν νικητή το ΠΑΣΟΚ με άνετο προβάδισμα 4,35 ποσοστιαίων μονάδων.

Με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν διατήρηση ή και διεύρυνση της διαφοράς με τη ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ προσέρχεται στην αναμέτρηση των εθνικών εκλογών της 4ης Οκτωβρίου 2009. Απόντες από τα ψηφοδέλτια είναι αυτή τη φορά ο Κώστας Σημίτης και ορισμένα στελέχη των κυβερνήσεών του.

Η εκλογική αναμέτρηση της 4ης Οκτωβρίου σηματοδοτεί τη θριαμβευτική επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, και ο Γιώργος Παπανδρέου γίνεται πρωθυπουργός. Όμως διατηρεί τη θέση του για δύο μόλις χρόνια, αφού ξεκινά μια θυελλώδης περιόδος τόσο για την κυβέρνηση όσο και για τη χώρα.

Τα άγρια μέτρα του πρώτου μνημονίου που περιέκοψαν δραματικά τα εισοδήματα, η ύφεση, η ανεργία, αλλά κυρίως οι πρωτόγνωρες κοινωνικές εντάσεις οδηγούν τον Γιώργο Παπανδρέου στην απόφαση να παραιτηθεί. Μεγάλο ρόλο στις εξελίξεις έπαιξε και η πρότασή του για δημοψήφισμα υπέρ της παραμονής της χώρας στην ευρωζώνη, που προκάλεσε τα δηλητηριώδη σχόλια των ξένων ηγετών.

Τελικώς υπό το βάρος των συνθηκών και της παντελούς έλλειψης ενότητας εντός της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑΣΟΚ ο Γ.Παπανδρέου εγκαταλείπει τα πρωθυπουργικά του καθήκοντα. Ύστερα από πολυήμερες διαπραγματεύσεις με τον Αντώνη Σαμαρά και τον Γιώργο Καρατζαφέρη η χώρα αποκτά κυβέρνηση συνεργασίας με πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο.

Στις επόμενες εβδομάδες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μια πρωτοφανή συρρίκνωση της δύναμης του ΠΑΣΟΚ, που φτάνει ακόμη και σε μονοψήφια ποσοστά. Ακολουθεί η εκλογή του Ευάγγελου Βενιζέλου στην ηγεσία του κόμματος που οδεύει προς τις εκλογές χωρίς τη Λούκα Κατσέλη και τον Χάρη Καστανίδη που ιδρύουν δικό τους κόμμα, την Κοινωνική Συμφωνία. Την πρόθεσή τους να μην είναι ξανά υποψήφιοι δηλώνουν, μεταξύ άλλων, και τα ιστορικά στελέχη Θεόδωρος Πάγκαλος και Βάσω Παπανδρέου.

Τελικά, οι εκλογές της 6ης Μαΐου επιβεβαίωσαν τις δημοσκοπήσεις. Το ΠΑΣΟΚ συγκεντρώνει μόλις 13,18%, ποσοστό που είχε να λάβει από τη δεκαετία του 1970. Οι δημοσκοπήσεις εν όψει των εκλογών της 17ης Ιουνίου δείχνουν ακόμη μεγαλύτερη πτώση, καθιστώντας δυσοίωνο το μέλλον του κόμματος που κυβέρνησε για δεκαετίες τη χώρα στη μεταπολίτευση.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ