Αλλάζουμε την κουλτούρα του σχολείου λέει για το Νέο Λύκειο ο γγ του υπουργείου Παιδείας

Το in.gr δημοσιεύει άρθρο του γενικού γραμματέα του υπουργείου Παιδείας Βασίλη Κουλαϊδή για το Νέο Λύκειο, συμβάλλοντας με αυτόν το τρόπο σε έναν ανοιχτό διάλογο για το μέλλον της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στη χώρα.

Καταθέστε τη δική σας άποψη επί του θέματος και απαντήστε στις θέσεις του κ. Κουλαϊδή.

Το υπόβαθρο της αλλαγής

Την περασμένη εβδομάδα, ανακοινώσαμε την πρότασή μας για το Νέο Λύκειο. Η πρόταση αυτή έχει ενσωματώσει όλες τις βασικές ιδέες του μεγαλύτερης διάρκειας διαλόγου που έχει γίνει ποτέ στη χώρα μας για το θέμα και οι οποίες στο σύνολό τους ταυτίζονται με το προεκλογικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ. Παράλληλα λήφθηκε υπόψη, τόσο η διεθνής εμπειρία, όσο και η αξιολόγηση της σημερινής κατάστασης στα Λύκεια της χώρας μας.

Κάποιοι λένε «βιαστήκατε να προχωρήσετε». Εμείς απαντάμε «μάλλον αργήσαμε». Όλες οι ιδέες είχαν πέσει στο τραπέζι. Όλα τα δεδομένα είναι γνωστά. Υπάρχει άραγε έστω και ένας σήμερα που στα σοβαρά να ισχυρίζεται ότι η σημερινή κατάσταση στο Λύκειο είναι ικανοποιητική και άρα δεν απαιτούνται άμεσες αλλαγές;

Όλοι πλέον συνομολογούν το αδιέξοδο της σημερινής κατάστασης που συνοψίζεται στα ακόλουθα στοιχεία:

• Πλήθος μαθημάτων που προσφέρουν επιφανειακή και μόνο γνώση διαχωρίζοντας το σχολικό χρόνο σε δυο άτυπες ζώνες: μια με τα μαθήματα που ενδιαφέρουν τους μαθητές και μια με τα μαθήματα που «γίνονται για να γίνονται».
• Εξεταστικές διαδικασίες που οδηγούν στη στείρα αποστήθιση αφού δεν υπάρχει ο επαρκής χρόνος ώστε ο μαθητής να κατακτήσει τις βαθιές δομές γνώσης που αντιστοιχούν σε κάθε μάθημα.
• Πίεση και άγχος χαρακτηρίζουν τις ζωές των εφήβων που έχουν συμπιεστεί μεταξύ ενός αναποτελεσματικού σχολείου και ενός αγχωτικού φροντιστηρίου (ο ελεύθερος χρόνος είναι ανέκδοτο για τους μαθητές του Λυκείου και ιδιαίτερα των δυο τελευταίων τάξεων).
• Οικονομική αιμορραγία της οικογένειας που στις συνθήκες της σημερινής κρίσης που διέρχεται η χώρα γίνεται ακόμα πιο επώδυνη.

Οι βασικές μας επιλογές

Η κατάσταση απαιτούσε άμεση δράση. Και προχωρήσαμε. Στόχος μας είναι η ουσιαστική αναβάθμιση του Λυκείου. Πρώτα, επαναφέρουμε την ισορροπία μεταξύ της γενικής παιδείας και της βαθμιαίας εξειδίκευσης. Ξεκινώντας από την Α’ Λυκείου η οποία είναι η τελευταία τάξη γενικής παιδείας και γίνεται «γέφυρα» μεταξύ του Γυμνασίου και του Λυκείου, προχωράμε στη Β’ Λυκείου σε μια πρώτη ειδίκευση (δυο κατευθύνσεις) που ολοκληρώνεται στη Γ’ Λυκείου (τρεις κατευθύνσεις). Στόχος είναι ο συνδυασμός της εξειδίκευσης, παράλληλα με την απόκτηση μιας ευρύτερης γενικής παιδείας που αναφέρεται κυρίως σε βασικά εφόδια επικοινωνίας και σκέψης (Γλώσσα), αυτογνωσίας και καλλιέργειας ολοκληρωμένης ταυτότητας (Ιστορία) και ορθολογικής περιγραφής της πραγματικότητας (Μαθηματικά).

Δεύτερον, παρέχουμε τη δυνατότητα στο μαθητή να επικεντρωθεί σε μαθήματα που ανταποκρίνονται στις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του, στα οποία δίνεται μεγαλύτερος διδακτικός χρόνος, ώστε να μπορεί αυτός να κατακτήσει τις βαθιές δομές της γνώσης. Είναι ακριβώς αυτό που θα μας επιτρέψει να απομακρυνθούμε από τη μηχανιστική και επιφανειακή γνώση που έχει ως επακόλουθο την παπαγαλία. Σε αυτή τη λογική μειώνουμε τον απαράδεκτα υψηλό και πέρα από κάθε διεθνή πρακτική αριθμό μαθημάτων (από 49 μαθήματα πάμε σε 30 μαθήματα) χωρίς όμως να μειώνονται συνολικά οι ώρες διδασκαλίας. Κατά συνέπεια δίνεται περισσότερος χρόνος σε λιγότερα μαθήματα. Εκτός όμως από αυτό δίνουμε τη δυνατότητα στο μαθητή μέσα στο σχολικό του πρόγραμμα να υποστηριχθεί για τα μαθήματα που τον ενδιαφέρουν για την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια (μαθήματα εμβάθυνσης). Στα μαθήματα εμβάθυνσης δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να: α) επιλύουν απορίες τους, β) επεξεργάζονται θέματα αυξημένης δυσκολίας ή απαιτήσεων, γ) επαναλαμβάνουν με τη στήριξη του καθηγητή τους εκτεταμένα τμήματα της ύλης, δ) επεξεργάζονται θέματα παλαιότερων εξετάσεων, κλπ.

Τρίτον με όχημα την ερευνητική εργασία επιχειρούμε να αλλάξουμε την κουλτούρα του σχολείου. Στόχος είναι οι μαθητές να αποκτήσουν εμπειρία στην διαχείριση ανοικτού τύπου μαθησιακών έργων που απαιτούν εγκάρσιες ικανότητες όπως είναι ο σχεδιασμός, η επίλυση προβλημάτων, η δημιουργικότητα, η κριτική σκέψη, η καινοτομία, η εφαρμογή της θεωρητικής γνώσης σε πραγματικά πλαίσια εφαρμογών, και ο συνδυασμός των γνώσεων από διάφορα μαθήματα. Η ερευνητική εργασία αξιολογείται αυτόνομα όπως όλα τα υπόλοιπα μαθήματα. Ιδιαίτερη έμφαση στην αξιολόγησή της δίνεται στη διαδικασία, το τελικό αποτέλεσμα και την παρουσίασή της, ενώ θα εκπονείται αποκλειστικά εντός του σχολείου. Όλες οι εργασίες θα αναρτώνται στο Διαδίκτυο.

Σύντομα θα αποσταλεί στα σχολεία πλήρης σχετικός οδηγός με ενδεικτικές προτάσεις ενώ παράλληλα θα οργανωθεί και σχετική επιμόρφωση. Με την εισαγωγή αυτής της εκπαιδευτικής καινοτομίας στο Λύκειο επιχειρούμε μια ουσιαστική μετακίνηση από τον έντονα ατομικιστικό και ανταγωνιστικό χαρακτήρα της εργασίας των μαθητών σε αυτή τη βαθμίδα, σε εξοικείωση των τελευταίων με τις αρχές και τη φύση της ομαδικής συλλογικής εργασίας. Η ομαδική προσπάθεια και συνεργασία είναι μια ικανότητα που την έχουμε ιδιαίτερη ανάγκη ως κοινωνία, ιδιαίτερα στις σημερινές κρίσιμες συνθήκες, και το σχολείο είναι πρωταρχικά υπεύθυνο για την καλλιέργειά της.

Γενικές παρατηρήσεις

Η πρόταση είναι απολύτως συνεκτική και απαντάει με πειστικότητα στις ανάγκες των μαθητών και των γονέων τους (και για το Νέο Λύκειο ισχύει το «πρώτα ο μαθητής»). Ορισμένοι «μόνιμοι αρνητές της όποιας αλλαγής» έσπευσαν να επικεντρώσουν την κριτική τους όχι σε ΟΣΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ η πρόταση αλλά σε ΟΣΑ ΔΕΝ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ. Διαπίστωσαν ότι λείπει, λέει, το σύστημα εισαγωγής στα Πανεπιστήμια και στα ΤΕΙ (και ας διατυπώσαμε τις γενικές του αρχές και ας είπαμε με τον πιο καθαρό τρόπο ότι θα ανακοινωθεί σε όλες του τις λεπτομέρειες σύντομα και έγκαιρα). Είναι οι ίδιοι που κόπτονταν σε άλλες περιστάσεις δήθεν για την ανεξαρτησία του Λυκείου από τις εισαγωγικές εξετάσεις.

Μια δεύτερη κατηγορία κριτικών που διατυπώθηκε αφορούσε την «εφικτότητα» των αλλαγών («καλά είναι αυτά περί ερευνητικής εργασίας, έμφασης στην κριτική σκέψη, εγκατάλειψη της παπαγαλίας αλλά θα προλάβετε να τα κάνετε και κυρίως με ποιους θα τα κάνετε;»). Απαντάμε, λοιπόν, πως εάν μπορούν όλες οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, εάν μπορούν τα πανάκριβα ιδιωτικά σχολεία, μπορεί και το δημόσιο σχολείο με τους υψηλής επιστημονικής εξειδίκευσης εκπαιδευτικούς που διαθέτει. Διαβεβαιώνουμε τους πάντες ότι όλες οι αλλαγές είναι ήδη δρομολογημένες και το Σεπτέμβριο θα είμαστε πλήρως έτοιμοι.

Ακόμα κάποιοι βρήκαν πίσω από τη λογική της βαθμιαίας εξειδίκευσης την αναβίωση (αναπαλαίωση) των δεσμών. Με τη λογική αυτή και στο σημερινό σύστημα που είχαμε τρεις (και όχι δυο) κατευθύνσεις στη Β’ Λυκείου και τέσσερις (και όχι τρεις) κατευθύνσεις στη Γ’ Λυκείου, είχαμε και πάλι «δέσμες». Επίσης «δέσμες» έχουν με τη λογική αυτή και όλα τα ευρωπαϊκά Λύκεια. Δεν υπάρχει ούτε μια χώρα που να μην εξειδικεύονται οι μαθητές στη Β’ και Γ’ Λυκείου, ενώ σε κάποιες μάλιστα η εξειδίκευση αυτή ξεκινάει ήδη από την Α’ Λυκείου.

Τέλος, ορισμένοι έσπευσαν να προεξοφλήσουν αύξηση των φροντιστηρίων, μάλλον σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις εξ’ αυτών εκφράζοντας «ευσεβείς πόθους». Πώς γίνεται να αυξηθούν τα φροντιστήρια όταν σε βασικά μαθήματα δίνεται πολύ μεγαλύτερος χρόνος στο πρόγραμμα από ό,τι σήμερα και άρα οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα μέσα στο σχολείο να εμπεδώσουν πλήρως την ύλη; Επίσης πώς γίνεται να αυξηθούν τα φροντιστήρια όταν παρέχεται μέσω των μαθημάτων εμβάθυνσης η δυνατότητα πρόσθετης υποστήριξης στους μαθητές; Ακόμα πώς αυξάνονται τα φροντιστήρια με την αλλαγή του τρόπου εξέτασης από το σημερινό τυποποιημένο και άρα εύκολα «προσομοιώσιμο» (από τα φροντιστήρια) μοντέλο της αποστήθισης σε ένα νέο σύστημα όπου θα εξετάζεται η κριτική και σε βάθος κατανόηση με ποικιλία πρωτότυπων μεθόδων; Τέλος, πώς γίνεται να «ξεφυτρώσουν» φροντιστήρια συγγραφής εργασιών όταν οι μαθητές δουλεύουν την εργασία αυτή ομαδικά, αποκλειστικά μέσα στο σχολικό χρόνο, και όταν μετράει τόσο η διαδικασία όσο και το αποτέλεσμα και η παρουσίαση και υπεράσπισή του ενώπιον της σχολικής κοινότητας, ενώ παράλληλη ως πρόσθετη διασφάλιση διαφάνειας θα αναρτάται και στο διαδίκτυο;

Πέρα από τις κακόπιστες κριτικές των «συνήθων κύκλων» σε αυτή την τελική φάση επιδιώκουμε τη θετική συνεισφορά όλων, ώστε οι αλλαγές να οριστικοποιηθούν, να γίνουν κτήμα όλων, και να λειτουργήσουν προς όφελος των παιδιών μας. Θα συνεχίσουμε σύντομα με τις αλλαγές και στο Τεχνικό-Επαγγελματικό Λύκειο καθώς και με το νέο σύστημα εισαγωγής στα Πανεπιστήμια και στα ΤΕΙ. Οι αλλαγές αυτές συναρθρώνονται πλήρως με τις δομικές αλλαγές στα προγράμματα σπουδών της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Δημοτικό & Γυμνάσιο), το ψηφιακό σχολείο και τις αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Τα παιδιά μας, οι μάχιμοι εκπαιδευτικοί, οι γονείς και εν τέλει η πατρίδα μας αξίζει μια νέα συνολική προσπάθεια στην Παιδεία. Στη φάση που βρισκόμαστε η Παιδεία μπορεί και πρέπει να γίνει ο μοχλός για τις μεγάλες ανατροπές που έχει ανάγκη η χώρα.

Βασίλης Κουλαϊδής
Γενικός Γραμματέας του υπουργείου Παιδείας

in.gr