Παιχνίδια εξουσίας και πολιτικής στο σύγχρονο ιταλικό σινεμά

«Η κινηματογραφική νοσταλγία, η ενδημική διαφθορά και το ισχυρό άγγιγμα του Σίλβιο Μπερλουσκόνι έχουν εμποδίσει την πραγματική ιστορία της Ιταλίας να ειπωθεί σε φιλμ εδώ και 30 χρόνια. Αλλά τώρα μία νέα γενιά κινηματογραφιστών βρίσκει τη φωνή της». Αυτά έγραφε το 2010 ο Νικ Χάστεντ στο περιοδικό Sight & Sound.

Και όχι άδικα. Μετά το δυνατό ιταλικό πολιτικό σινεμά της δεκαετίας του 1970 και την έκρηξη δημιουργικότητας σκηνοθετών όπως ο Φελίνι, ο Παζολίνι, ο Μπερτολούτσι και ο Αντονιόνι, το ιταλικό σινεμά έπεσε από τη δεκαετία του 1980 σε «χειμερία νάρκη».

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι ιταλοί σκηνοθέτες ασχολούνται με θέματα που αφορούν τη σύγχρονη Ιταλία: μετανάστευση, οργανωμένο έγκλημα, πολιτική.

Αποκορύφωμα το Il Divo (2008) που ασχολείται με τις ημέρες και -κυρίως- τα έργα του Τζούλιο Αντρεότι, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός της Ιταλίας επτά φορές από το 1947. Στην ταινία του Πάολο Σορεντίνο παρακολουθούμε τα προβλήματα του Αντρεότι με τη δικαιοσύνη και τις κατηγορίες που τον βαρύνουν για σχέσεις με τη μαφία και για ηθική αυτουργία σε δολοφονίες.
Παράλληλα, τον βλέπουμε να «ομολογεί» την ευθύνη του για τον θάνατο του ηγέτη των Χριστιανοδημοκρατών, Άλντο Μόρο, τον οποίο δολοφόνησαν οι Ερυθρές Ταξιαρχίες.

«Πρόκειται για ένα είδος κάθαρσης για το κοινό» έχει δηλώσει ο σκηνοθέτης. Το Il Divo μπορεί να ασχολείται με μια ιστορική -αλλά αμφιλεγόμενη- προσωπικότητα της ιταλικής πολιτικής σκηνής, ωστόσο, πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα και αποκαλύπτει το παρασκήνιο της διακυβέρνησης στην Ιταλία. Διόλου τυχαία γίνεται αναφορά και στον Σίλβιο Μπερλουσκόνι -και μάλιστα δύο φορές στη διάρκεια της ταινίας και σε καθόλου τυχαία σημεία.

Με τον Καβαλιέρε είχε ασχοληθεί το 2006 ο Νάνι Μορέτι, στην ταινία του Il Caimano (Ο Αλιγάτορας), μια καυστική σάτιρα για τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Σε αυτήν ο Μπρούνο Μπονόμο, διάσημος παραγωγός της δεκαετίας του 1970 βρίσκεται στα όρια χρεοκοπίας, ώσπου στα χέρια του πέφτει ένα σενάριο που ο κεντρικός πρωταγωνιστής θυμίζει πολύ τον Καβαλιέρε. Ο Μπρούνο αφοσιώνεται στην παραγωγή της ταινίας. Ωστόσο, ένας-ένας οι συντελεστές αποχωρούν. Επιλέγοντας ως όχημα την κωμωδία, ο Νάνι Μορέτι, διακωμωδεί πολιτικές συμπεριφορές και προσωπικότητες.

Το ντοκιμαντέρ Videocracy (2009) του Έρικ Γκαντίνι ασχολείται και αυτό με τον Μπερλουσκόνι. Εξετάζοντας την παθολογική συμβίωση του ελέγχου των μίντια και της μανίας για σελέμπριτι στην Ιταλία, το Videocracy αναρωτιέται: «Μετέτρεψε ο πρώην πρωθυπουργός την Ιταλία σε ένα τεράστιο ριάλιτι;»

Στο ντοκιμαντέρ Di me cosa ne sai (What do you know about me?, 2009), ο σκηνοθέτης Βαλέριο Τζαλόνγκο εξαπολύει τα πυρά του κατά των πολιτικών και των κυβερνήσεων που προσπάθησαν να φιμώσουν τους κινηματογραφιστές. Η εμπορική τηλεόραση του Μπερλουσκόνι, καθώς και νόμοι των κυβερνήσεων Αντρεότι έχουν και εδώ την «τιμητική» τους, καθώς θεωρούνται εν μέρει υπεύθυνοι για τη σιωπή των σκηνοθετών τις δεκαετίες του 1980 και του 1990.

Στο Draquila, L’ Italia che trema (2010) η Σαμπίνα Γκουτσάντι στρέφει και εκείνη τα πυρά της κατά του Μπερλουσκόνι, καθώς ασχολείται με το πως ο τότε πρωθυπουργός της Ιταλίας εκμεταλλεύτηκε πολιτικά τον σεισμό στη Λ’ Άκουιλα.

Στο Vincere (2009), ο Μάρκο Μπελόκιο μιλά για την εποχή του Μουσολίνι, πραγματοποιώντας, όμως, παραλληλισμούς με τη διακυβέρνηση Μπερλουσκόνι.

Ο σκηνοθέτης έχει ασχοληθεί αρκετές φορές με πολιτικά θέματα. Δεν καταφέρνει, όμως, πάντα να ολοκληρώνει τις ταινίες του. Πριν από δύο χρόνια ο Μάρκο Μπελόκιο είχε ανακοινώσει ότι εγκαταλείπει τα γυρίσματα του Italia Mia, μιας ταινίας «σπουδή» όπως δήλωνε ο ίδιος στον αγώνα για εξουσία στην σύγχρονη Ιταλία.

Πρωταγωνίστρια της ταινίας, θα ήταν, σύμφωνα με τον ίδιο τον Μπελόκιο, μία νεαρή κοπέλα που θα είχε μπλεχτεί «σε γνωστές καταστάσεις που κατέληξαν στις εφημερίδες». Η κλιμάκωση της ταινίας θα ερχόταν σε ένα «τεράστιο πάρτι σε μια πολυτελή βίλα σε κάποιο νησί, ίσως στη Σαρδηνία ή τη Σικελία, όπου συμβαίνουν σοκαριστικά πράγματα». Σας θυμίζει κάτι;

Η υπόθεση κάτι θύμιζε και στους επενδυτές που έσπευσαν να αποχωρήσουν από το πρότζεκτ θορυβημένοι, καθώς οι ομοιότητες με το σκάνδαλο Ρούμπιγκεϊτ είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς.

Η υπόθεση Άλντο Μόρο

Απαγωγή, πολιτικό παρασκήνιο, παιχνίδια εξουσίας, τρομοκρατία, φόνος. Φυσικό ήταν η δολοφονία του Άλντο Μόρο, ο οποίος βρέθηκε νεκρός στις 9 Μαΐου του 1978, έπειτα από 55 ημέρες ομηρίας από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, να συναρπάσει τους κινηματογραφιστές και να αποτελέσει υλικό για ταινίες.

Εκτός από το Il Divo, όπου γίνεται εκτεταμένη αναφορά στην υπόθεση, με την απαγωγή ασχολείται και το Buongiorno, notte (Καλημέρα, νύχτα, 2003) του σπουδαίου Μάρκο Μπελόκιο. Αυτή εξετάζει την ιστορία μέσα από τα μάτια μίας νεαρής γυναίκας που έχει ενταχθεί στις τάξεις των Ερυθρών Ταξιαρχιών. Η ταινία τελειώνει, δίνοντας τη δική της εκδοχή της ιστορίας: ο Μόρο περπατά ελεύθερος ως διά μαγείας.

Η ιστορία παρουσιάζεται και στο παλαιότερο Il caso Moro (Η υπόθεση Μόρο, 1986) του Τζουζέπε Φεράρα. Η ταινία αφήνει να εννοηθεί ότι ο Μόρο δεν ήταν μόνο θύμα των Ερυθρών Ταξιαρχιών, αλλά και της μάχης για εξουσία ανάμεσα στα ιταλικά πολιτικά κόμματα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η χριστιανοδημοκρατική κυβέρνηση του Τζούλιο Αντρεότι είχε αρνηθεί να διαπραγματευτεί την απελευθέρωση του Αλντο Μόρο με τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, οι οποίες ήθελαν να αναγνωριστούν πολιτικά, παρά τις εκκλήσεις για βοήθεια από τον όμηρο.

Στο Piazza delle cinque luna (Πλατεία των πέντε φεγγαριών, 2003) η πραγματικότητα ενώνεται με τη φαντασία. Έτσι ένας δικαστής (τον ερμηνεύει ο Ντόναλντ Σάδερλαντ) ανακαλύπτει στοιχεία για την δολοφονία του Μόρο που τον οδηγούν στην αποκάλυψη μιας μεγάλης συνωμοσίας.
Πολιτική δεν είναι μόνο τα παιχνίδια εξουσίας.

Μετανάστευση, κοινωνία, μαφία

Η μετανάστευση απασχολεί σε μεγάλο βαθμό του σύγχρονους ιταλούς κινηματογραφιστές. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία Terraferma του Εμανουέλε Κριαλέζε, η οποία εξερευνά πώς η άφιξη μιας εγκύου, παράνομης μετανάστριας από την Αιθιοπία μεταμορφώνει τις ζωές ενός ψαρά και της οικογένειας του σε ένα απομακρυσμένο νησί ανοιχτά των σικελικών ακτών.

Από την πλευρά του, o Φραντσέσκο Πατιέρνο αναρωτιέται στο Cose dell’altro mondo (Πράγματα από τον όλο κόσμο) με τρόπο χιουμοριστικό: τι θα συνέβαινε στην Ιταλία εάν οι τέσσερα εκατομμύρια μετανάστες που εργάζονται σε αυτήν εξαφανίζονταν ξαφνικά.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει και στην ταινία Gomorra του Ματέο Γκαρόνε, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Ρομπέρτο Σαβιάνο. Αν και ασχολείται με τη μαφία, προσφέρει μια αποκαλυπτική ματιά στις σχέσεις εξουσίας στην Ιταλία.

Μετά από όλα αυτά δεν είναι παράξενο που το ζευγάρι της ταινίας Ιταλία: Αγάπα την ή Παράτα την σκέφτονται εάν θα πρέπει να εγκαταλείψουν τη χώρα τους. Οι δύο ήρωες επιχειρούν ένα ταξίδι στην Ιταλία με ένα μικρό Fiat 500αράκι, προκειμένου να ανακαλύψουν τα καλά και τα στραβά της χώρας τους.

Σε αυτό το πλαίσιο, μια διαπεραστική ματιά στην Ιταλία του βορρά και του νότου προσφέρει, μια αγαπητή κωμωδία που ακούει στο όνομα Benvenuti al sud (Καλωσήλθατε στο νότο), μιλώντας για το… δράμα ενός εργαζόμενου στα Ταχυδρομεία που αντί για την πολυπόθητη προαγωγή στο Μιλάνο (την οποία επιχείρησε να αποσπάσει προσποιούμενος τον κινητικά ανάπηρο) βρέθηκε στη Νάπολη. Ήταν αυτό ή απόλυση…

Αγγελική Στελλάκη

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ