Μάριο Μόντι: ο τεχνοκράτης που τάραξε το πολιτικό σύστημα

Ο καθηγητής τεχνοκράτης κλήθηκε να αλλάξει το κλίμα μέσα στη χώρα του και για τη χώρα του. Δεκατρείς μήνες μετά έδωσε τη θέση του σε έναν κλασικό Ιταλό πολιτικό με μερικές πινελιές συμπεριφοράς καθηγητή: παιχνίδι με τα μίντια μέχρι να ανακοινώσει τις προθέσεις του, πολιτική πλατφόρμα ενωτικού τύπου με το brand «Μάριο Μόντι», παιχνίδι με κρυφά χαρτιά. Ένας εναντίον όλων…

Μετά την «εμπειρία» ενός πρωθυπουργού που περνούσε από το ένα σκάνδαλο στο άλλο προκαλώντας θυμηδία και αμηχανία μέσα και έξω από τη χώρα του, ένα μετρημένο πρόσωπο με τον αέρα του καθηγητή, εγνωσμένου κύρους και εμβέλειας, ήταν μια αλλαγή που, αν μη τι άλλο, θα έστελνε ένα θετικό μήνυμα.

Όλοι αντιλαμβάνονταν ότι κανένας δεν θα έδινε βοήθεια στη Ιταλία αν η οικονομία της έπεφτε, συμπαρασύροντας μοιραία όλο το οικοδόμημα του ευρώ ίσως και όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο Μάριο Μόντι κλήθηκε σαν έμπειρος καθηγητής-τεχνοκράτης να δώσει λύσεις εκεί που οι πολιτικοί απέτυχαν.

Σε όλη τη θητεία του -μπορούμε πια να το δούμε εκ των υστέρων- ελισσόταν ανάμεσα στον ρόλο του καθηγητή και του πολιτικού· ας του αναγνωρίσουμε όμως ότι δεν ήταν εύκολο να το αποφύγει ένας πρωθυπουργός με τόσο ευρεία κοινοβουλευτική στήριξη, όσο και αν αυτή πριονίστηκε στην πορεία.

Ένα δυναμικό ξεκίνημα

Προσεκτικές και εμψυχωτικές δηλώσεις, άμεσα και δραστικά μέτρα στο εσωτερικό, διαβεβαιώσεις αλλαγής προς την Ευρώπη ήταν η συνταγή του τεχνοκράτη πρωθυπουργού που πήρε στα χέρια του και το υπουργείο Οικονομικών.

Οι μεταρρυθμίσεις άγγιξαν από την πρώτη στιγμή το εργασιακό που ελαστικοποιήθηκε πλήρως, το ασφαλιστικό (παρά τα δάκρυα της υπουργού Εργασίας Έλσα Φορνέρο για τις θυσίες των Ιταλών), το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων και την πλήρη απελευθέρωση του ωραρίου. Η φοροδιαφυγή μπήκε στο στόχαστρο με ευφάνταστες, μερικές φορές, ιδέες για να εντοπιστούν δήθεν ανάπηροι οδηγοί ή κοσμηματοπώλες που δεν έκοβαν αποδείξεις.

Στο πακέτο των μέτρων περιλήφθηκε -αναπόφευκτα δεδομένου ότι επρόκειτο για μέτρα μνημονιακού τύπου χωρίς μνημόνιο- και το μεγάλο, ενίοτε διεφθαρμένο, κράτος. Επανήλθε, παράλληλα σε ισχύ, ο φόρος ακινήτων για την ιδιοκατοίκηση, ένα από τα μέτρα που προκάλεσαν τις μεγαλύτερες αντιδράσεις των Ιταλών.

Αυτά αρκούσαν για να καθησυχαστούν οι αγορές και να κερδίσει η χώρα χρόνο, την ώρα που και η Ευρώπη προσπαθούσε το ίδιο.

Όμως το φάρμακο δεν μπόρεσαν να το καταπιούν εύκολα οι συμπολίτες του Μόντι, οι οποίοι σταδιακά μέσα στο 2012 είδαν το εισόδημά τους να υποχωρεί, την ανεργία να αυξάνεται, τις δομές πρόνοιας να αδυνατίζουν και τη χώρα στα πρόθυρα της ύφεσης.

Ο καθηγητής Μόντι γνώριζε ενδεχομένως ότι τα υφεσιακά μέτρα σε μια αδύναμη οικονομία δεν θα είχαν ποτέ απτό αποτέλεσμα και άκουγε (σαν καθηγητής και σαν πολιτικός) τις διαμαρτυρίες της κοινής γνώμης, των συνδικάτων και τα σχόλια εντός και εκτός της χώρας του.

Η γερμανικής κοπής πανευρωπαϊκή λιτότητα μπορεί θεωρητικά τουλάχιστον να βοηθά στο να επιτευχθούν στόχοι αλλά με κόστος τη κοινωνική συνοχή: για το λόγο αυτό εισήγαγε προοδευτικά στη ρητορική του την ανάγκη ενίσχυσης της οικονομίας των χωρών του Νότου με αναπτυξιακά μέτρα.

Στο πρόσωπο του Φρανσουά Ολάντ καθώς και του Μαριάνο Ραχόι -που προσπαθούσε να αποφύγει τον μηχανισμό διάσωσης, την ώρα μάλιστα που η Ευρώπη δεν μπορούσε να αποφασίσει εύκολα πώς (και αν) θα σώσει την πολύ μικρότερη Ελλάδα- ο πολιτικός Μόντι βρήκε δύο έστω και ευκαιριακούς συμμάχους. Και όχι μόνο: στην κρίσιμη Σύνοδο Κορυφής του Ιουνίου του 2012 χτύπησε το χέρι στο τραπέζι, ίσως μάλιστα και κυριολεκτικά αν αληθεύουν όσα γράφτηκαν, και ζήτησε μέτρα για την ανάπτυξη απειλώντας να τινάξει τη Σύνοδο στον αέρα.

Τότε ήλθαν τα πρωτοσέλιδα για τον «Super Mario» που χάρισε στο Νότο μία νίκη έναντι της Άνγκελα Μέρκελ, έστω και σε επίπεδο εντυπώσεων.

Όταν σταθεροποιήθηκαν τα πράγματα και ξεπεράστηκε ο μεγάλος κίνδυνος, άρχισε να μιλά περισσότερο ο φιλοευρωπαϊστής καθηγητής Μόντι που υπερασπίστηκε το κοινό οικοδόμημα-Ευρώπη και το κοινό νόμισμα και στηλίτευσε την ηθικολογική ερμηνεία περί τιμωρίας των άτακτων τεμπέληδων του νότου που έχει απήχηση στους βόρειους.

Βέβαια η ρητορική του, όπως και άλλων ξένων ηγετών, κινούνταν σε δύο επίπεδα: «Ας δώσουμε χρόνο στην Ελλάδα, της ζητάμε πολλά σε λίγα χρόνια» υπενθύμιζε στο εξωτερικό. «Να μην γίνουμε Ελλάδα» ήταν από τις πρώτες κιόλας ημέρες μέχρι και τις τελευταίες η επωδός για το εσωτερικό ακροατήριο.

Και η ζυγαριά έγειρε στην πολιτική

Όσο πλησίαζε το ούτως ή άλλως προκαθορισμένο τέλος της κυβερνητικής θητείας του στις αρχές του 2013, οι πιέσεις και τα ερωτήματα για το αν ο Μόντι θα συνεχίσει ως πολιτικός εντάθηκαν, αλλά ο ίδιος συντηρούσε την αγωνία με τις υπαινικτικές δηλώσεις του.

Η κεντροαριστερά βρέθηκε να αγωνιά από τη μία πλευρά αν τελικά θα τον βρει απέναντί της και από την άλλη πώς θα αντιμετωπίσει τον Μπερλουσκόνι που απειλούσε να επιστρέψει παρά την ανησυχία της Ευρώπης.

Η τεχνοκρατική συμπεριφορά του Μόντι είχε γίνει ήδη βαρίδι για το Δημοκρατικό Κόμμα (Pd) που τον στήριξε κοινοβουλευτικά, αλλά είδε πλέον ότι αυτές οι λύσεις -και στην προκειμένη μια «κυβέρνηση των φόρων», όπως την αποκαλούν οι Ιταλοί- δεν μπορεί να έχουν για πολύ λαϊκή απήχηση.

Ακόμα και όταν παραιτήθηκε ελλείψει ουσιαστικής κοινοβουλευτικής στήριξης, ο Μόντι δεν άνοιξε αμέσως τα χαρτιά του συντηρώντας την αγωνία για τις κινήσεις του. Όταν το έκανε είχε πλέον ολοκληρωθεί η μετάλλαξη. Ήταν ο «νέος» Μόντι, επικεφαλής της Επιλογής Πολιτών με τον Μόντι, επικεφαλής της κεντρώας συμμαχίας με τον Μόντι.

Μέσα στις δύσκολες ώρες της κρίσης κράτησε τη χώρα του σε μια σταθερή πορεία υπό το βλέμμα του Βερολίνου, ενώ στο εσωτερικό της η απογοήτευση και ο αντιευρωπαϊσμός μεγάλωναν: ο Μπέπε Γκρίλο και το φλερτ του Σίλβιο Μπερλουσκόνι με μία έξοδο από το ευρώ είναι πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Στις 25 Φεβρουαρίου, όταν θα έχουν κλείσει οι κάλπες, θα φανεί αν πέτυχε το εγχείρημα της προσφυγής σε ένα μη πολιτικό για να λύσει κατεξοχήν πολιτικά ζητήματα και, περισσότερο, τι άφησε.

Μιχάλης Δουρμούσογλου

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ