Με το βλέμμα στη Συνθήκη της Λισαβόνας

51

Στην τελική ευθεία για μία νέα ζωτικής σημασίας θεσμική μεταρρύθμιση βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Ένωση προσερχόμενη στις κάλπες της 7ης Ιουνίου, έχοντας γιορτάσει με περηφάνια και συγκίνηση, αλλά και με αγωνίες, προβληματισμούς και αδιέξοδα τα 50 χρόνια από την υπογραφή της ιδρυτικής Συνθήκης της Ρώμης.

Απέναντι σε μεγάλες προκλήσεις, η ενωμένη Ευρώπη πρέπει να κερδίσει το στοίχημα της αποτελεσματικής λειτουργίας των θεσμών της με 27 κράτη-μέλη μέσα σε ένα παγκοσμιοποιημένο και ραγδαία μεταβαλλόμενο περιβάλλον, θέτοντας εντός του 2009 σε ισχύ τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη.

Το ηχηρό «όχι» που είπαν το 2005 οι πολίτες Γαλλίας και Ολλανδίας (ιδρυτικά μέλη της ΕΕ) στηνΕυρωπαϊκή Συνταγματική Συνθήκηπροκάλεσε πολιτικό «σεισμό» και έδωσε τη θέση του σε μία διετή «περίοδο περισυλλογής», ο όρος που προτιμήθηκε για τη μακρά περίοδο σιγής και αμηχανίας που ακολούθησε τη θορυβώδη κατάρρευση του φιλόδοξου εγχειρήματος να αποκτήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση το πρώτο της Σύνταγμα.

Στη θέση του «νεκρού» Ευρωσυντάγματος ήλθε μία «μίνι» Συνθήκη, την οποία οριστικοποίησε τον Οκτώβριο του 2007 η Διακυβερνητική Διάσκεψη με τη συμμετοχή της Κομισιόν και του Ευρωκοινοβουλίου στη βάση της συμβιβαστικής συμφωνίας που είχε επιτευχθεί μετά από διαπραγματεύσεις μέχρι τελικής πτώσεως στοΕυρωπαϊκό Συμβούλιοτου Ιουνίου του 2007 με προεδρεύουσα την Γερμανίδα καγκελάριο Ανγκελα Μέρκελ.

Η νέα Συνθήκη υπεγράφη πανηγυρικά από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων των 27 κρατών-μελών της ΕΕ στη Λισαβόνα στις 13 Δεκεμβρίου 2007. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες «κοιτούσαν» προς τις ευρωεκλογές του 2009, επιθυμώντας έως τότε να έχει τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας με την υποχρεωτική κύρωσή της από το σύνολο των κρατών-μελών. Όμως, αυτή το φορά το «χαστούκι» ήρθε από το Δουβλίνο…

Το ιρλανδικό «όχι»

Ο ιρλανδικός λαός απέρριψε με ποσοστό μεγαλύτερο του 54% τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη στο μοναδικό δημοψήφισμα που διενεργήθηκε στην ΕΕ επί της Συνθήκης τον Ιούνιο του 2008. Στους κόλπους της Ευρώπης ξέσπασε «τρικυμία» και δυνάμωσαν οι φωνές των… ορκισμένων ευρωσκεπτικιστών που μιλούσαν για το «θάνατο» της Συνθήκης της Λισαβόνας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έδωσε χρόνο στην ιρλανδική ηγεσία για να καταθέσει τις προτάσεις της για απεμπλοκή από την κρίση. Στο ευρωπαϊκό αδιέξοδο είχαν προστεθεί όμως ήδη η Τσεχία και η Πολωνία, αρνούμενες να κυρώσουν τη Συνθήκη εάν δεν λυθεί πρώτα το ζήτημα της ιρλανδικής ψήφου.

Η γαλλική προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ άρχισε τον Ιούλιο του 2008 με βαριά θεσμική κληρονομιά, όμως η λήξη της έξι μήνες μετά ήλθε με τον Νικολά Σαρκοζί να ανακοινώνει συμφωνία των Ευρωπαίων ηγετών για την παροχή εγγυήσεων στην Ιρλανδία για τα κυριαρχικά της δικαιώματα προκειμένου να στήσει έως το Νοέμβριο του 2009 κάλπες για δεύτερο δημοψήφισμα.

Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη επέστρεψε στη «ζωή» αναμένοντας τη νέα ετυμηγορία των Ιρλανδών, οι οποίοι φαίνεται πλέον πως στηρίζουν στην πλειονότητά τους τη Συνθήκη, επηρεασμένοι από το βαρύ χτύπημα που δέχθηκαν εξαιτίας της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Στην Τσεχία, προεδρεύουσα του Συμβουλίου της ΕΕ,η Συνθήκη της Λισαβόνας πέρασε λίγο πριν από τις ευρωεκλογές το «σκόπελο» της Γερουσίας (έχει ήδη εγκριθεί από τη Βουλή) και πλέον βρίσκεται στα χέρια του προέδρου της χώρας Βάτσλαβ Κλάους, ο οποίος σταθερά αυτοπροσδιορίζεται ως αντιφρονών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο Κλάους, ίσως ο μεγαλύτερος πολέμιος της Συνθήκης σε ανώτατο αξίωμα, δηλώνει ότι δεν… βιάζεται και θα αναμείνει τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος στην Ιρλανδία και μίας ακόμη προσφυγής κατά της Συνθήκης που αναμένεται να κατατεθεί στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Τσεχίας.

Στην Πολωνία, ο συντηρητικός πρόεδρος Λεχ Καζίνσκι, επίσης ευρωσκεπτικιστής, έχει δηλώσει ότι δεν πρόκειται να υπογράψει τη Συνθήκη έως ότου υιοθετηθεί από την Ιρλανδία, παρόλο που το πολωνικό Κοινοβούλιο την έχει εγκρίνει. Στη Γερμανία, νομικά εμπόδια καθυστερούν την τελική επικύρωση, παρόλο που η Βουλή έχει επίσης εγκρίνει τη Συνθήκη.

Συμπερασματικά, καθ οδόν προς τις ευρωεκλογές της 7ης Ιουνίου 26 κράτη-μέλη έχουν εγκρίνει τη Συνθήκη και 23 έχουν καταθέσει τα έγγραφα κύρωσης στη Ρώμη.

Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη

Σχεδιασμένη για να επιταχύνει τη λήψη αποφάσεων στη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση, η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη δίνει στους «27» μία πιο μακρά προεδρία, έναν επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής με διευρυμένες αρμοδιότητες, αναθεωρημένο σύστημα ψηφοφορίας που καταργεί τα βέτο σε δεκάδες τομείς, καθώς και περισσότερο λόγο στο Ευρωπαϊκό και στα εθνικά Κοινοβούλια.

Η νέα Συνθήκη δεν περιλαμβάνει καμία πρόβλεψη που παραπέμπει σε υπερ-κράτος, όπως ένας ευρωπαϊκός ύμνος ή μία σημαία. Τροποποιεί και δεν αντικαθιστά τις ισχύουσες Συνθήκες, γεγονός στο οποίο βασίστηκαν ορισμένες χώρες -και κατά κύριο λόγο η Βρετανία- για να αποκρούσουν φωνές υπέρ της διενέργειας δημοψηφίσματος για την επικύρωσή της.

Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη διατηρεί πάντως κάποια από τα στοιχεία του Ευρωσυντάγματος. Προβλέπεται η κατάργηση της εκ περιτροπής (ανά εξάμηνο) προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Στη θέση της θα εκλέγεται ένας μόνιμος πρόεδρος. Η θητεία του θα έχει διάρκεια δυόμισι ετών και θα μπορεί να ανανεωθεί άλλη μία φορά. Αντίθετα, θα υπάρξει νέος Ύπατος Εκπρόσωπος Εξωτερικών Υποθέσεων και όχι υπουργός Εξωτερικών, όπως προέβλεπε το Ευρωσύνταγμα.

Οι κύριοι στόχοι της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης είναι να καταστήσει την ΕΕ πιο δημοκρατική, να εκπληρώσει τις προσδοκίες των Ευρωπαίων πολιτών σχετικά με την υποχρέωση λογοδοσίας, την ευθύτητα, τη διαφάνεια και τη συμμετοχή, καθώς και να καταστήσει την ΕΕ πιο αποτελεσματική και ικανή να αντιμετωπίσει τις παγκόσμιες σημερινές προκλήσεις.

Η Συνθήκη της Λισαβόνας με μια ματιά

Ερωτήσεις και Απαντήσεις

Το πλήρες κείμενο της Συνθήκης

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε το Φεβρουάριο του 2008 το σχέδιο της Συνθήκης που υπεγράφη στην Λισαβόνα, καθώς και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.

Στο ψήφισμά του το Κοινοβούλιο τόνισε ότι η Συνθήκη θα προσδώσει μεγαλύτερη δημοκρατική νομιμότητα και ικανότητα λήψης αποφάσεων στην Ένωση, θα ενισχύσει τα δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών και θα βελτιώσει την λειτουργία των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.

Οι ευρωβουλευτές επέκριναν, όμως, την εγκατάλειψη της συνταγματικής προσέγγισης και των ευρωπαϊκών συμβόλων, καθώς και τις εξαιρέσεις σε σχέση με την εφαρμογή του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

Το Λονδίνο έχει εξασφαλίσει εξαίρεση από τον δεσμευτικόΧάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτωνδιατηρώντας επίσης εθνικό έλεγχο σε ζητήματα κοινοτικού δικαίου και εσωτερικών, όμως ζητούμενο για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι οι εξαιρέσεις από τον Χάρτη να μην είναι μόνιμες και να μην δημιουργήσουν δύο κατηγορίες πολιτών.

Καθ οδόν προς τη Λισαβόνα

Η Συνθήκη της Νίκαιας, που ισχύει από το 2003, θα εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση για τις εργασίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έως όλες οι χώρες της ΕΕ ολοκληρώσουν τη διαδικασία κύρωσης της Συνθήκης της Λισαβόνας.

Κατά το πρόσφατο παρελθόν συγκλήθηκαν Διακυβερνητικές Διασκέψεις που οδήγησαν σε διαδοχικές τροποποιητικές Συνθήκες: Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη(1986), η Συνθήκη του Μάαστριχτ για την Ευρωπαϊκή Ένωση (1992), η Συνθήκη του Αμστερνταμ (1997) και η Συνθήκη της Νίκαιας (2001).

Κύριος σκοπός της Συνθήκης της Νίκαιας ήταν η μεταρρύθμιση των θεσμικών οργάνων ώστε η ΕΕ να μπορεί να λειτουργεί αποτελεσματικά μετά την ιστορική διεύρυνσή της σε 25 κράτη-μέλη το 2004 και σε 27 κράτη-μέλη το 2007. Η προγενέστερη Συνθήκη του Μάαστριχτ άλλαξε την ονομασία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας σε Ευρωπαϊκή Κοινότητα, ανοίγοντας το δρόμο για την πολιτική ολοκλήρωση.

Η Συνθήκη δημιούργησε μία Ευρωπαϊκή Ένωση που αποτελείται από τρεις πυλώνες: τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις (ΔΕΥ). Η συνθήκη εισήγαγε την έννοια της ευρωπαϊκής ιθαγένειας, ενίσχυσε τις αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και εγκαινίασε την Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ).

Η Συνθήκη του Μάαστριχτ δημιούργησε μία νέα δομή, τόσο πολιτικού όσο και οικονομικού χαρακτήρα. Αυτή είναι σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Συνθήκες της ΕΕ και Κράτος Δικαίου

Ευαγγελία Μπίφη

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ