«Εχθροί του λαού»: Οι αντιφρονούντες στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας

Στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, όλοι αγαπούσαν το Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Γερμανίας, τον Βάλτερ Ούλμπριχτ και τον Έριχ Χόνεκερ. Όλοι; Σχεδόν.

Οργανωμένο ενιαίο κίνημα αντίστασης στο ΕΣΚΓ, με σταθερά μέλη, συγκροτημένη ατζέντα και σειρά στοχευμένων δράσεων δεν υπήρξε στην ανατολική Γερμανία, αλλά οι περίφημοι αντιφρονούντες προέρχονταν από κάθε πιθανό πολιτικό και κοινωνικό χώρο και οι, βραχύβιες, ομάδες σχηματίζονταν αρκετές φορές εκ των υστέρων -στα πλαίσια πολλές φορές φοιτητικών διαμαρτυριών.

Η Στάζι, η «ασπίδα και το ξίφος του καθεστώτος», είχε δημιουργήσει μία ειδική κατηγορία για αυτούς: Ήταν τα «πρόσωπα εχθρικά-αρνητικά». Για να καταταχθεί κανείς σε αυτήν την κατηγορία αρκούσε απλά ένα επικριτικό σχόλιο υπό την παρουσία ενός «ΙΜ» ή «ανεπίσημου συνεργάτη» (άλλη, «θετική» κατηγορία της Στάζι) πρόθυμου να το αναφέρει στην υπηρεσία και το πρόσωπο έμπαινε στο μικροσκόπιο. O αριθμός των ΙΜ υπολογίζεται ότι στο απόγειό του έφτασε τις 200.000.

Στην περίοδο σταθερότητας της ΛΔΓ, μετά τις αρχικές σχετικά βιαιότερες εκκαθαρίσεις, η αντιμετώπιση των αντιφρονούντων έλαβε πιο ήπιες μορφές και ο αριθμός των πολιτικών κρατουμένων μειώθηκε. Το καθεστώς ανεχόταν χαλαρές ομάδες αντιφρονούντων, στις οποίες όμως η Στάζι είχε παρεισφρύσει και είχε υπό παρακολούθηση.

Η άγρυπνη Στάζι, βεβαίως, δεν έκανε διακρίσεις: όταν ο πανεπιστημιακός Ρόμπερτ Χάβεμαν, μέλος του ΕΣΚΓ και της Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης μέχρι το 1963 (που είχε μάλιστα κατά καιρούς συνεργαστεί τόσο με τη Στάζι όσο και με την KGB) άρχισε σε ομιλίες του να αμφισβητεί τις πολιτικές του καθεστώτος, του αφαιρέθηκε η άδεια επαγγέλματος, τέθηκε υπό κατ’ οίκον περιορισμό για τρία χρόνια και παρέμεινε για καιρό στη λίστα όσων παρακολουθούσε η Στάζι.

Η πορεία της αντίθεσης στο καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας βρισκόταν σε συνάρτηση των σχέσεων της ΛΔΓ με τη Βόννη: αρχικά, τα περισσότερα κόμματα της Δυτικής Γερμανίας είχαν «ανατολικά γραφεία», υπηρεσίες που παρακολουθούσαν και συνεργάζονταν με το ρεύμα αντίστασης στη ΛΔΓ. Με την πολιτική χαλάρωσης του καγκελαρίου Βίλι Μπραντ στις σχέσεις με το ανατολικό μπλοκ όμως, η στήριξη αντιφρονούντων στη ΛΔΓ υποχώρησε.

Ενδεικτική για την ιστορία των αντιφρονούντων στη ΛΔΓ ήταν η λεγόμενη «ομάδα Μπέλτερ» στο Πανεπιστημίο της Λειψίας: Έντεκα άτομα, με την καθοδήγηση του καθηγηγητή στο πανεπιστήμιο Χέρμπερτ Μπέλτερ, οργάνωσαν εκστρατεία ενημέρωσης στρεφόμενη ενάντια στο καθεστώς μοιράζοντας φυλλάδια, συνελήφθησαν το 1950, καταδικάστηκαν και οδηγήθηκαν στην ΕΣΣΔ -όπου και εκτελέστηκε ο Χ.Μπέλτερ.

Η δυσαρέσκεια για τη ΛΔΓ σπάνια πήρε μαζικότερες μορφές από αυτήν πριν το τέλος της δεκαετίας του ’80, αλλά εξαίρεση και ορόσημο για ολόκληρο το Ανατολικό μπλοκ αποτελεί η εξέγερση της 17ης Ιουνίου του 1953. Κύμα πολυπληθών διαδηλώσεων και απεργιών ταρακούνησε ολόκληρη την Ανατολική Γερμανία και οδήγησε σε εκτεταμένες ταραχές -για να κατασταλεί από τις Αρχές της ΛΔΓ με τη βοήθεια του σοβιετικού στρατού, κοστίζοντας τη ζωή σε τουλάχιστον 55 άτομα.

Η μετέπειτα πορεία των αντιφρονούντων, με παρακαταθήκη την 17η Ιουνίου, περιορίστηκε στην ιδιωτική σφαίρα. Τα «πρόσωπα εχθρικά-αρνητικά» βρίσκονταν αντιμέτωπα με την περίφημη πρακτική της Zersetzung της Στάζι: όπως ανέφερε το εγχειρίδιο της υπηρεσίας, στόχος της ήταν «η διάσπαση, η αδρανοποίηση, η αποδιοργάνωση και η απομόνωση εχθρικών-αρνητικών δυνάμεων» που στην πράξη σήμαινε κήρυξη ψυχολογικού πολέμου στο πρόσωπο-στόχο.

Βασίλης Ψυχογιός

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ