Η Ισπανία στα χρόνια του Χοσέ Θαπατέρο

Στις σιδηροδρομικές ράγες η Ισπανία «συναντήθηκε» με την τρομοκρατία στις 11 Μαρτίου του 2004. Τρεις ημέρες αργότερα, και με την οργή να βράζει για τη βιαστική απόδοση της ευθύνης στην ΕΤΑ από την συντηρητική κυβέρνηση Αθνάρ, ο Σοσιαλιστής Χοσέ Θαπατέρο «συναντήθηκε» με την εξουσία. Το ραντεβού τελειώνει οκτώ χρόνια αργότερα σε μία πρόωρη εκλογική αναμέτρηση εν μέσω σκληρής λιτότητας και με το Λαϊκό Κόμμα του Μαριάνο Ραχόι έτοιμο για θριαμβευτική επάνοδο στην εξουσία. Ο Χοσέ Θαπατέρο που φεύγει το 2011 είναι ένας πολύ διαφορετικός ηγέτης από εκείνον που ήλθε το 2004.

Ο Σοσιαλιστής πολιτικός που ανήλθε έως και τυχαία στην πρωθυπουργία της Ισπανίας υπό το βάρος της λαϊκής οργής για την επίμονη και άνευ στοιχείων στοχοποίηση της ΕΤΑ για το μακελειό στη Μαδρίτη ξεκίνησε με μία «επιθετική» πολιτική υπέρ του κοινωνικού κράτους και των πολιτικών δικαιωμάτων.

Ο Χοσέ Θαπατέρο νομιμοποίησε τους γάμους ομοφυλοφίλων και την υιοθεσία παιδιών από ζευγάρια του ίδιου φύλου, απλοποίησε τις διαδικασίες έκδοσης διαζυγίου, εισήγαγε νομοθεσία για την προώθηση της ισότητας των φύλων και την πάταξη της ενδοοικογενειακής βίας, και προώθησε περιορισμένη μεταρρύθμιση του νόμου για τις αμβλώσεις.

Πίεσε κόντρα στον θρησκευτικό συντηρητισμό και επιδίωξε τη μείωση του ρόλου της θρησκείας στα σχολεία. Πολλές από τις προωθούμενες μεταρρυθμίσεις αναπόφευκτα έφεραν τη σύγκρουση με την Καθολική Εκκλησία, η οποία διοργάνωσε μαζικές διαδηλώσεις και κάλεσε τους καθολικούς να τον καταψηφίσουν.

Η πρώτη του κυβέρνηση είχε ίδιο αριθμό ανδρών και γυναικών· η δεύτερη είχε πλειοψηφία γυναικών σε μία ευρωπαϊκή «πρώτη», αλλά και την πρώτη γυναίκα υπουργό Άμυνας στην ιστορία της Ισπανίας και μάλιστα διορισθείσα σε προχωρημένη εγκυμοσύνη.

Σε διεθνές επίπεδο η πρώτη κίνηση του Χοσέ Θαπατέρο ήταν η υλοποίηση της προεκλογικής δέσμευσης για την απόσυρση των ισπανικών στρατευμάτων από το Ιράκ. Οι σχέσεις με τις ΗΠΑ μπήκαν για αρκετό διάστημα στην «κατάψυξη». Κάποια χρόνια αργότερα ο ίδιος δήλωσε σε συνέντευξή του πως ήταν… αξέχαστη η τηλεφωνική συνομιλία κατά τον οποία ανακοίνωσε στον Τζορτζ Μπους την απόφασή του.

Στο μέτωπο του Αφγανιστάν ο Θαπατέρο ενίσχυσε τα ισπανικά στρατεύματα, απέκρουσε όμως τις πιέσεις για τη μετακίνησή τους από το σχετικά σταθερό βορειοδυτικό κομμάτι της χώρας στον έκρυθμο νότο.

Εισήγαγε επίσης έναν αμφιλεγόμενο νόμο ιστορικής μνήμης, προσφέροντας αποκατάσταση της μνήμης στα θύματα του καθεστώτος Φράνκο και αφαιρώντας τα σύμβολα που σχετίζονταν με τα χρόνια της δικτατορίας από δημόσιους χώρους. Το Μάρτιο του 2005 η κυβέρνηση διέταξε την αποκαθήλωση του τελευταίου αγάλματος του Φράνκο στη Μαδρίτη.

Η σοσιαλιστική διακυβέρνηση υιοθέτησε πολιτική διαπραγμάτευσης με την ΕΤΑ για την οποία και επικρίθηκε σφοδρότατα όταν η οργάνωση των Βάσκων αυτονομιστών τερμάτισε με αίμα το Δεκέμβριο του 2006 τη μονομερή εκεχειρία που είχε ανακηρύξει. Ο Θαπατέρο κατακεραυνώθηκε και απολογήθηκε στους πολίτες της Ισπανίας, και όταν η ΕΤΑ ανακοίνωσε νέα μονομερή εκεχειρία τρία χρόνια αργότερα η πόρτα της κυβέρνησης ήταν κλειστή και θα άνοιγε μόνο εφόσον η οργάνωση αποκήρυττε οριστικά τη βία και παρέδιδε τα όπλα.

Η σοσιαλιστική κυβέρνηση δίχασε και επικρίθηκε εξίσου έντονα από τη συντηρητική αντιπολίτευση για την υποστήριξή της στη διενέργεια του δημοψηφίσματος με το οποίο η Καταλονία κέρδισε το 2006 ευρύτερη αυτονομία και η Βουλή της απέσπασε διευρυμένες εξουσίες σε φορολογικά και δικαστικά ζητήματα.

Οι πολέμιοι του Θαπατέρο επέμεναν ότι η απόφασή του να διαπραγματευτεί με την ΕΤΑ προσέδωσε νομιμότητα στους τρομοκράτες, οι μεταρρυθμίσεις του έπληξαν τις παραδοσιακές θρησκευτικές αξίες και οι πολιτική του στη μετανάστευση στέρησε δουλειές από τους Ισπανούς.

Οι Σοσιαλιστές επιβραβεύτηκαν όμως από τους ψηφοφόρους για τις τολμηρές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και επικράτησαν με σημαντική διαφορά έναντι του Λαϊκού Κόμματος στις κάλπες που στήθηκαν το Μάρτιο του 2008 -αν και οριακά ο Χοσέ Θαπατέρο έχασε την απόλυτη πλειοψηφία. Η επανεκλογή αυτή τη φορά δεν ήταν τυχαία.

Εντούτοις, ο Θαπατέρο που φεύγει δεν είναι εκείνος των προοδευτικών κοινωνικών πολιτικών, αλλά της λιτότητας. Μαζί του φεύγουν επιδόματα που ο ίδιος έδωσε και πολλά περισσότερα. Οι επικριτές του τού χρεώνουν ολιγωρία και αδυναμία να αντιμετωπίσει άμεσα την οικονομική κρίση, που τελικώς τον οδήγησε σε λήψη σκληρών μέτρων λιτότητας και στην ανακοίνωση πρόωρων εκλογών για τις 20 Νοεμβρίου έπειτα από μήνες φημολογίας.

Μία εκλογική αναμέτρηση με τον ίδιο να μην διεκδικεί τρίτη θητεία, τους Σοσιαλιστές σε πορεία βαριάς ήττας και το Λαϊκό Κόμμα υπό τον Μαριάνο Ραχόι έτοιμο, βάσει των δημοσκοπήσεων, να κατακτήσει τη μεγαλύτερη πλειοψηφία εδρών στο Κοινοβούλιο στην ιστορία του.

Έως το 2008 η ισπανική οικονομία θεωρούνταν μία από τις πιο δυναμικές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως, οι θεμέλιοι λίθοι της ισπανικής οικονομίας ήταν ο τουρισμός και η ευημερούσα στεγαστική αγορά και κατασκευαστική βιομηχανία, και όταν η παγκόσμια κρίση ήλθε η χώρα χτυπήθηκε σκληρά. Βυθίστηκε σε βαθιά ύφεση καταρρίπτοντας το ευρωπαϊκό ρεκόρ της ανεργίας -με ποσοστό διπλάσιο του μέσου όρου στην ΕΕ.

Έως και τον Ιούλιο του 2009 ο Θαπατέρ επέμενε πως η Ισπανία θα εξέλθει από την παγκόσμια κρίση με το κοινωνικό κράτος ανέπαφο. Θεωρούσε ότι η κρίση θα είναι βραχύβια και επανειλημμένα προέβλεπε σύντομη ανάκαμψη. Αλλά δεν επιβεβαιώθηκε.

Τα βαριά μέτρα λιτότητας και οι αλλαγές που επέφερε τελικά η κυβέρνηση για τη μείωση του δημόσιου χρέους πυροδότησαν κύμα αντιδράσεων και γέννησαν τους «Αγανακτισμένους», το κίνημα της 15ης Μαΐου όπως βαφτίστηκε από την ημερομηνία των τοπικών εκλογών του 2011, στις οποίες οι Σοσιαλιστές καταβαραθρώθηκαν.

Πάγωμα συντάξεων, μειώσεις μισθών των δημοσίων υπαλλήλων και επιδομάτων ανεργίας. Αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης από τα 65 στα 67 έτη και ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας. Και συνεχής προσπάθεια της Ισπανίας να πείσει τις αγορές και την Ευρώπη ότι η Ισπανία μπορεί να αποφύγει το δρόμο της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας.

* Ο Χοσέ Θαπατέρο γεννήθηκε το 1960. Ο παππούς του, αξιωματικός του ρεπουμπλικανικού στρατού, σκοτώθηκε από τις δυνάμεις του Φράνκο στη διάρκεια του ισπανικού Εμφυλίου. Έχει σπουδάσει νομική, αλλά η καριέρα του επικεντρώθηκε από νωρίς στην πολιτική. Εντάχθηκε στο Σοσιαλιστικό Κόμμα στην εφηβεία του και είναι ο νεότερος βουλευτής που εξελέγη στο ισπανικό Κοινοβούλιο. Ήταν το 1986, με τους Σοσιαλιστές στην εξουσία υπό τον Φελίπε Γκονζάλες, και τον Θαπατέρο μόλις 26 ετών.

Όταν ο Θαπατέρο ανέλαβε την ηγεσία των Σοσιαλιστών το 2000, οι συντηρητικοί είχαν μόλις επανεκλεγεί το κόμμα του ήταν διασπασμένο. Πριν εκλεγεί στην πρωθυπουργία δεν είχε υπηρετήσει σε κανένα υπουργικό αξίωμα και πολλοί αμφισβητούσαν, ακόμη και στο εσωτερικό του κόμματός του, εάν μπορεί να αντεπεξέλθει.

Ο Χοσέ Θαπατέρο είναι παντρεμένος με τη σοπράνο Σονσόλες Εσπινόσα και έχουν δύο κόρες. Σε αντίθεση με άλλους Ευρωπαίους ηγέτες μιλά μόνο μία γλώσσα άπταιστα, τη δική του, και στις διεθνείς διασκέψεις έδειχνε σχεδόν πάντα λίγο έξω από τα νερά του…

Ευαγγελία Μπίφη

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ