Μια νύχτα στον Ατλαντικό έναν αιώνα πριν…

Η προβλήτα του Σαουθάμπτον ασφυκτικά γεμάτη. Το θαύμα της ναυπηγικής, ένα πλωτό παλάτι, ο «αβύθιστος» Τιτανικός ξεκινά στις 10 Απριλίου του 1912 το παρθενικό του ταξίδι. Επιχειρηματίες, βιομήχανοι, η ελίτ της εποχής επιβιβάζονται περήφανοι στο υπερωκεάνιο της White Star Line. Μετανάστες «αγγίζουν» το όνειρο της Νέας Υόρκης. Όλοι κοιτούν με δέος το επίτευγμα της επιστήμης του 20ού αιώνα που έχει γίνει θρύλος πριν ακόμη σαλπάρει. Νοιώθουν ότι γράφουν ιστορία. Και έχουν δίκιο. Δεν είναι, όμως, η ιστορία που ελπίζουν και φαντάζονται. Είναι η ιστορία ενός ναυαγίου που επί έναν αιώνα συγκινεί και συναρπάζει την υφήλιο για το ανθρώπινο δράμα που εκτυλίχθηκε στα παγωμένα νερά του Βόρειου Ατλαντικού.

Εκείνη τη νύχτα στον Ατλαντικό ο Τιτανικός βυθίστηκε μέσα σε δύο ώρες και 40 λεπτά, η κλασική διάρκεια ενός έργου. Στο καστ των χαρακτήρων βρίσκονταν άνθρωποι κάθε κοινωνικής τάξης, η επιχειρηματική ελίτ, κάποιοι από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, πρωτοπόροι της εποχής, και άνθρωποι φτωχοί και μετανάστες που την ώρα της κρίσης κάποιοι αρνούνταν να βγουν από τις καμπίνες χωρίς να πάρουν μαζί τα λίγα υπάρχοντά τους.

Πολυτέλεια στα «υψηλά καταστρώματα», μια άλλη μοίρα στα «χαμηλά». Ναυάγησαν όλοι, όμως αυτή η πραγματικότητα αποτυπώνεται δραματικά στη θλιβερή λίστα των νεκρών -130 στην πρώτη θέση, 536 στην τρίτη. Διαφορετικές προσωπικότητες, διαφορετικές χώρες, μία μικρογραφία της ανθρώπινης φυλής. Ο Τιτανικός είχε όλα τα στοιχεία ενός μεγάλου δράματος, ο άνθρωπος μπροστά στις τελευταίες επιλογές της ζωής του.

Ο ωκεανός, που σχεδόν ποτέ δεν στέκει ακίνητος, ήταν τόσο ήρεμος που τα αστέρια αντικατοπτρίζονταν στο νερό τη νύχτα της 14ης προς 15η Απριλίου του 1912. Τραγική ειρωνεία, την ίδια στιγμή πάνω στον Τιτανικό εκτυλισσόταν ένα απερίγραπτο ανθρώπινο δράμα. Επιβάτες και πλήρωμα μπροστά στη απόγνωση, την αγωνία, το φόβο, την άρνηση. Να τρέξουν στις σωστικές λέμβους; Να περιμένουν; Να σπρώξουν; Να δώσουν τη θέση τους; Να προσπαθήσουν να σώσουν και άλλους; Να πηδήξουν στο νερό; Μα, είναι δυνατόν να βυθιστεί ο αβύθιστος Τιτανικός;

Ο Στίβεν Ντ.Κοξ, καθηγητής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια και συγγραφέας του βιβλίου Η Ιστορία του Τιτανικού: Σκληρές επιλογές, επικίνδυνες αποφάσεις, θεωρεί ότι μόνο μία άλλη καταστροφή είναι σαν αυτή του Τιτανικού. Η 11η Σεπτεμβρίου του 2001. Η ηρωική αντίσταση των επιβατών της Πτήσης 93 και η αυτοθυσία και το θάρρος των πυροσβεστών στους Δίδυμους Πύργους είναι μόνο δύο από τις σκηνές του μεγάλου ανθρώπινου δράματος που εκτυλίχθηκε στη Νέα Υόρκη.

Αυτές οι δύο καταστροφές θα μείνουν στη συλλογική μνήμη όχι για τη φρίκη και τον τρόμο, αλλά για όσα μας διδάσκουν για το δράμα και την αξιοπρέπεια αληθινών ανθρώπων που έρχονται ενώπιον των τελευταίων, καθοριστικών αποφάσεων της ζωής τους, αναφέρει ο καθηγητής Κοξ επιχειρώντας να εξηγήσει γιατί το ναυάγιο του Τιτανικού συναρπάζει σε τέτοιο βαθμό επί έναν ολόκληρο αιώνα. Άλλες καταστροφές ήταν είτε πολύ μεγάλες ή πολύ μικρές για να προσελκύσουν αυτού του είδους το ενδιαφέρον. Σημειώθηκαν είτε πολύ γρήγορα, είτε πολύ αργά.

Η ιστορία του Τιτανικού έχει «μαγνητίσει» εκατομμύρια ανθρώπους, ιστορικούς, ερευνητές. Το υπερπολυτελές βρετανικό υπερωκεάνιο, το μεγαλύτερο πλοίο της εποχής, σύμβολο των νέων δυνατοτήτων του ανθρώπου που συνοδεύτηκε από το μύθο ότι είναι αβύθιστο, έχει αποτελέσει ανεξάντλητη πηγή για κινηματογραφικές ταινίες, βιβλία, ντοκιμαντέρ, εκθέσεις, ακόμη και θεωρίες συνωμοσίας. Φωτογραφίες-ντοκουμέντα, συγκλονιστικές μαρτυρίες επιζώντων, ιστορίες για όσους χάθηκαν.

Η ανακάλυψη του ναυαγίου του Τιτανικού το 1985 από την ερευνητική αποστολή του Ρόμπερτ Μπάλαρντ, έπειτα από 71 ολόκληρα χρόνια στο βυθό, τροφοδότησε τους ιστορικούς με νέα στοιχεία στην προσπάθειά τους να σχηματίσουν μία καλύτερη εικόνα για το τι ακριβώς συνέβη στο υπερωκεάνιο, που έβαλε πλώρη για τη Νέα Υόρκη στις 10 Απριλίου του 1912 με 2.223 επιβάτες και πλήρωμα, υπό τις εντολές του φημισμένου καπετάνιου Έντουαρντ Τζον Σμιθ.

«Παγόβουνο μπροστά!»

Οι πρώτες ημέρες στο ταξίδι προς τη Νέα Υόρκη έμοιαζαν με πάρτι. Οι επιχειρηματικοί και κοσμικοί κύκλοι της εποχής «συναγωνίζονταν» σε στυλ, εμφάνιση και πλούτο. Η θερμαινόμενη πισίνα, τα γήπεδα σκουός και τα εστιατόρια που σέρβιραν εκλεκτά εδέσματα έσφυζαν από κόσμο. Ο Τιτανικός παρέλαβε και άλλους ενθουσιώδεις επιβάτες στο Χερβούργο της Γαλλίας και το Κουΐνσταουν της Ιρλανδίας. Όλα πήγαιναν καλά και ο καπετάνιος Σμιθ αύξανε ταχύτητα μέρα με την ημέρα.

Όμως, ξαφνικά σε μία ασυνήθιστα ήρεμη νύχτα στη μέση του Ατλαντικού και με χιλιάδες αστέρια να διακρίνονται στον ουρανό ήρθε το μοιραίο ραντεβού του Τιτανικού με την Ιστορία.

«Παγόβουνο μπροστά!» φώναξε ο αξιωματικός γέφυρας Φρεντ Φλιτ, και παρά τις προσπάθειες για αλλαγή πορείας πλεύσης η σύγκρουση δεν αποφεύχθηκε. Ήταν 11:40 τη νύχτα της 14ης Απριλίου του 1912. Τα παγωμένα νερά του Ατλαντικού άρχισαν να εισρέουν στο υπερωκεάνιο. Είχαν καταστραφεί και τα πέντε στεγανά μέρα του πλοίου. Ο Τιτανικός μπορούσε να συνεχίσει εάν πλημμύριζαν τέσσερα στεγανά, όχι όμως και τα πέντε.

Αναφορές θέλουν τους χειριστές ασυρμάτου να είχαν λάβει προειδοποιήσεις από άλλα πλοία για μεγάλες συγκεντρώσεις παγόβουνων στην περιοχή. Ένας χειριστής φέρεται να είπε πως έχει πιο σημαντικά πράγματα για να ανησυχεί, ενώ ορισμένοι πιθανολογούν ότι αν και ενήμερος ο καπετάνιος Έντουαρντ Τζον Σμιθ αγνόησε τις προειδοποιήσεις. Τη στιγμή της τραγωδίας πιστεύεται ότι ο Τιτανικός κινούνταν με υψηλότερη από την ενδεδειγμένη ταχύτητα για να φθάσει ταχύτερα στη Νέα Υόρκη.

Οι περισσότεροι από τους επιβάτες δεν κατάλαβαν καν τη σύγκρουση, άλλοι ένοιωσαν έναν ελαφρύ ταρακούνημα, ενώ κάποιοι είχαν δει το παγόβουνο. Η αρχική απορία και σύγχυση έγινε πανικός. Κάποιοι έτρεξαν γρήγορα από τα δωμάτιά τους με τις πιζάμες. Άλλοι αρνούνταν να πιστέψουν ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Στο κεντρικό κατάστρωμα η ορχήστρα εξακολουθούσε να παίζει για να διατηρήσει ήρεμους τους επιβάτες.

Άρχισε η επιβίβαση στις σωστικές λέμβους. Πρώτα τα παιδιά και οι γυναίκες. Πρώτα οι επιβάτες πρώτης θέσης και μετά οι υπόλοιποι. Όμως, το «πλοίο των θαυμάτων» δεν είχε αρκετές σωστικές λέμβους. Οι χαλαροί κανόνες της εποχής, βασισμένοι όχι στη χωρητικότητα, αλλά στο μέγεθος του πλοίου, επέβαλαν στον Τιτανικό να έχει 16 σωστικές λέμβους. Δεν ήταν αρκετές ούτε για τους μισούς επιβάτες και αυτός είναι ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες που οδήγησαν σε τόσο υψηλό αριθμό θυμάτων. Εν μέσω του χάους ορισμένες λέμβοι κατέβηκαν στα νερά του Ατλαντικού χωρίς να είναι πλήρεις, ενώ άλλες παρασύρθηκαν.

Σύντομα έγινε φανερό πως πολλοί δεν θα βρεθούν στην ασφάλεια της σωστικής λέμβου. Οι επιβάτες έλαβαν σωσίβια, αλλά εκτεθειμένοι σε τέτοιες θερμοκρασίες στη θάλασσα δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν. Το κύτος βυθιζόταν με την πλώρη προς τα κάτω και οι επιβάτες έτρεχαν προς την πρύμνη. Λίγο μετά τις 02.00 τα ξημερώματα της 15ης Απριλίου ακούστηκε ένας τρομακτικός θόρυβος. Ο Τιτανικός κοβόταν στα δύο. Άνθρωποι πηδούσαν απελπισμένοι στα παγωμένα νερά. Στις 2:20 ο Τιτανικός είχε εξαφανιστεί κάτω από τον ωκεανό.

Όσοι βρίσκονταν στις λέμβους έβλεπαν το υπερωκεάνιο να βυθίζεται, ανθρώπους να προσπαθούν να μείνουν μέχρι την τελευταία στιγμή σε κάτι αγκιστρωμένοι και τελικά να χάνονται. Μια από τις πιο διάσημες ιστορίες του Τιτανικού αφορά το ζευγάρι των εύπορων Νεοϋρκέζων Στράους· όταν η Αΐντα ενημερώθηκε ότι ο σύζυγός της δεν μπορεί να επιβιβαστεί σε λέμβο, αποφάσισε να μείνει μαζί του αν και γνώριζε πως η απόφασή της ισοδυναμεί με βέβαιο θάνατο.

Το ναυάγιο του Τιτανικού

Από τους 2.223 επιβαίνοντες στον Τιτανικό επέζησαν οι 706. Η περισυλλογή των διασωθέντων έγινε περίπου τέσσερις ώρες μετά την καταστροφή από το πλοίο RMS Carpathia. Τα περισσότερα θύματα πέθαναν από υποθερμία. Οι επιβάτες της πρώτης θέσης και οι γυναίκες είχαν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης από τους άνδρες, και τους επιβάτες της δεύτερης και της τρίτης θέσης. Αυτή η προτεραιότητα δόθηκε για τις σωστικές λέμβους, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να χαθεί το 92% των ανδρών της δεύτερης θέσης και να επιβιώσουν λιγότεροι από τους μισούς επιβάτες της τρίτης θέσης.

Συνολικά χάθηκε το 39,5% των επιβατών της πρώτης θέσης (130 άνθρωποι), το 58,3% της δεύτερης θέσης (166 άτομα), το 75,5% της τρίτης θέσης (536 επιβάτες) και το 76,2% του πληρώματος (685 άτομα).

Έτερη ανομοιογένεια είναι ότι πέθανε υψηλότερο ποσοστό Βρετανών αντί Αμερικανών επιβατών: κάποιες πηγές ισχυρίζονται ότι αυτό μπορεί να συνέβη επειδή οι Βρετανοί ήταν ευγενικοί και σχημάτιζαν ουρές, αντί να μπουν σπρώχνοντας στις λέμβους όπως οι Αμερικανοί. «Να είστε Βρετανοί παιδιά, να είστε Βρετανοί» φώναζε σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες ο καπετάνιος Σμιθ.

Στα πλοία που έλαβαν το σήμα κινδύνου του Τιτανικού συμπεριλαμβάνονται το Mount Temple, Frankfurt,και Olympic. Τα φώτα ενός άλλου πλοίου φαίνονταν σε απόσταση, και παρόλο που η ταυτότητα του πλοίου παραμένει μυστήριο, φημολογείται ότι ανήκαν στο Californian ή σε ένα αλιευτικό που ονομαζόταν Sampson.

Στα πιθανά αίτια βύθισης του Τιτανικού συγκαταλέγονται κάποια μεταλλουργικά υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του ή η ποιότητα των καρφιών που συγκρατούσαν τον σκελετό, οι δυνατότητες του πηδαλίου ελέγχου στροφής, ο προσανατολισμός κατά τη σύγκρουση (πολλοί πιστεύουν ότι θα είχε σωθεί το πλοίο εάν είχε χτυπήσει μετωπικά το παγόβουνο), οι ήπιες καιρικές συνθήκες (εάν υπήρχαν κύματα θα χτυπούσαν στη βάση του παγόβουνου και θα το είχαν δει νωρίτερα), και η ταχύτητα (η επίσημη έκθεση που είχε συνταχθεί ανέφερε πως εάν δεν είχε αναπτύξει υπερβολική ταχύτητα το υπερωκεάνιο θα μπορούσε να είχε αποφύγει το παγόβουνο).

* Το παρθενικό ταξίδι του Τιτανικού είχε προγραμματιστεί αρχικά για την 20ή Μαρτίου του 1912. Ωστόσο, όταν το Olympic συγκρούστηκε με το Hawke, οι εργασίες στον Τιτανικό ανεστάλησαν προσωρινά προκειμένου να επισκευαστεί το «αδελφό» πλοίο της White Star Line.

* Η τελευταία επιζήσασα του ναυαγίου ήταν η Μαλβίνα Ντιν, που πέθανε το 2009 σε ηλικία 97 ετών.

* Η τραγωδία του Τιτανικού επέφερε νέους κανόνες στη ναυτιλία, κυρίως σε ό,τι αφορά τα μέσα διάσωσης με την απαίτηση οι ναυαγοσωστικές λέμβοι και οι σωσίβιες ζώνες να υπερκαλύπτουν σημαντικά τον αριθμό επιβαινόντων.

Ευαγγελία Μπίφη

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ